18th Chapter 53rd Sloka

अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं परिग्रहम् ।

विमुच्य निर्ममः शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ १८.५३ ॥

 

ahaṅkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ parigraham |

vimucya nirmamaḥ śānto brahmabhūyāya kalpate || 18.53 ||

 

अहङ्कारम् ^2/1 बलम् ^2/1 दर्पम् ^2/1 कामम् ^2/1 क्रोधम् ^2/1 परिग्रहम् ^2/1 ।

विमुच्य ⁰ निर्ममः ^1/1 शान्तः ^1/1 ब्रह्मभूयाय ^4/1 कल्पते ^III/1॥ १८.५३ ॥

 

 

·       अहङ्कारम् [ahaṅkāram] = misplaced “I sense” = अहङ्कार (m.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       बलम् [balam] = power = बल (n.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       दर्पम् [darpam] = vainfulness = दर्प (m.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       कामम् [kāmam] = binding desire = काम (m.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       क्रोधम् [krodham] = anger = क्रोध (m.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       परिग्रहम् [parigraham] = ownership (of external things) = परिग्रह (m.) + कर्मणि to विमुच्य 2/1

·       विमुच्य [vimucya] = giving up = अव्ययम्

o   वि + मुच् + ल्यप्

·       निर्ममः [nirmamaḥ] = one who has no sense of ownership (of his own body, etc.) = निर्मम (m.) + adj. to (युक्तः in the 51st verse) 1/1

·       शान्तः [śāntaḥ] = tranquil = शान्त (m.) + adj. to (युक्तः in the 51st verse) 1/1

·       ब्रह्मभूयाय [brahmabhūyāya] = to gain abidance in the knowledge of Brahman being oneself = ब्रह्मभूय (m.) + by (वार्त्तिकम्) कॢपि सम्पद्यमाने च ।, to कल्पते 4/1

·       कल्पते [kalpate] = is fit, is established = कृपूँ (कॢप्) (1A) to be fit + लट्/कर्तरि/III/1

 

… giving up misplaced ‘I sense’, power, vainfulness, binding desire, anger, ownership (of external things), the one who has no sense of ownership (of his own body, etc.), and who is tranquil, is fit to gain abidance in the knowledge of Brahman being oneself.

 

Sentence 1:

अहङ्कारम् ^2/1 बलम् ^2/1 दर्पम् ^2/1 कामम् ^2/1 क्रोधम् ^2/1 परिग्रहम् ^2/1 विमुच्य ⁰ निर्ममः ^1/1 शान्तः ^1/1 ब्रह्मभूयाय ^4/1 कल्पते ^III/1॥

… giving up (विमुच्य ⁰) misplaced ‘I sense’ (अहङ्कारम् ^2/1), power (बलम् ^2/1), vainfulness (दर्पम् ^2/1), binding desire (कामम् ^2/1), anger (क्रोधम् ^2/1), ownership (of external things) (परिग्रहम् ^2/1), the one who has no sense of ownership (of his own body, etc.) (निर्ममः ^1/1), and who is tranquil (शान्तः ^1/1), is fit (कल्पते ^III/1) to gain abidance in the knowledge of Brahman being oneself (ब्रह्मभूयाय ^4/1).

 

अहङ्कारम् ^2/1 अहङ्करणम् अहङ्कारः देहादिषु तम् , बलम् ^2/1 सामर्थ्यं कामरागसंयुक्तम् — न इतरत् शरीरादिसामर्थ्यं स्वाभाविकत्वेन तत्त्यागस्य अशक्यत्वात् — दर्पम् ^2/1 दर्पो नाम हर्षानन्तरभावी धर्मातिक्रमहेतुः “हृष्टो दृप्यति दृप्तो धर्ममतिक्रामति” (आ. ध. सू. १ । १३ । ४) इति स्मरणात् ; तं च, कामम् ^2/1 इच्छां क्रोधम् ^2/1 द्वेषं परिग्रहम् ^2/1 इन्द्रियमनोगतदोषपरित्यागेऽपि शरीरधारणप्रसङ्गेन धर्मानुष्ठाननिमित्तेन वा बाह्यः परिग्रहः प्राप्तः, तं च विमुच्य ⁰ परित्यज्य, परमहंसपरिव्राजको भूत्वा, देहजीवनमात्रेऽपि निर्गतममभावः निर्ममः ^1/1, अत एव शान्तः ^1/1 उपरतः, यः संहृतहर्षायासः यतिः ज्ञाननिष्ठः ब्रह्मभूयाय ^4/1 ब्रह्मभवनाय कल्पते ^III/1 समर्थो भवति ॥ १८.५३ ॥