5th Chapter 13th Sloka

सर्वकर्माणि मनसा सन्न्यस्यास्ते सुखं वशी ।

नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन्न कारयन् ॥५.१३॥

sarvakarmāṇi manasā sannyasyāste sukhaṃ vaśī |

navadvāre pure dehī naiva kurvanna kārayan ||5.13||

सर्वकर्माणि ^2/3 मनसा ^3/1 सन्न्यस्य ⁰ आस्ते ^III/1 सुखम् ⁰ वशी ^1/1 ।

नवद्वारे ^7/1 पुरे ^7/1 देही ^1/1 न ⁰ एव ⁰ कुर्वन् ^1/1 न ⁰ कारयन् ^1/1 ॥५.१३॥

·         सर्वकर्माणि [sarvakarmāṇi] = all action = सर्वकर्म (n.) + कर्मणि to सन्न्यस्य 2/3

·         मनसा [manasā] = by the mind = मनस् (m.) + करणे to सन्न्यस्य 3/1

·         सन्न्यस्य [sannyasya] = having renounced = अव्ययम्

o   सम् + नि + अस् + ल्यप्

·         आस्ते [āste] = remains = आस् (2A) to sit + लट्/कर्तरि/III/1

·         सुखम् [sukham] = happily = अव्ययम्

·         वशी [vaśī] = the one who is self-controlled = वशिन् (m.) + कर्तरि to आस्ते 1/1

·         नवद्वारे [navadvāre] = nine-gated = नवद्वार (n.) + अधिकरणे 7/1

o   नव द्वाराणि यस्मिन् तत् नवद्वारम् (117B), तस्मिन् ।

·         पुरे [pure] = city = पुर (n.) + अधिकरणे 7/1

·         देही [dehī] = the indweller of the physical body = देहिन् (m.) + कर्तरि to आस्ते 1/1

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         एव [eva] = at all = अव्ययम्

·         कुर्वन् [kurvan] = performing action = कुर्वत् (m.) + 1/1

o   कृ (8U) to do + शतृँ (लट्/कर्तरि)

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         कारयन् [kārayan] = causing (others) to act = कारयत् (m.) + 1/1

o   कृ (8U) to do + णिच् (causal) + शतृँ (लट्/कर्तरि)

The indweller of the physical body, the one who is self-controlled, having renounced all actions mentally (by knowledge), remains happily in the nine-gated city (the body) neither performing action, nor causing (others) to act.

Sentence 1:

सर्वकर्माणि ^2/3 मनसा ^3/1 सन्न्यस्य ⁰ वशी ^1/1 सुखम् ⁰ आस्ते ^III/1 ।

नवद्वारे ^7/1 पुरे ^7/1 देही ^1/1 न ⁰ एव ⁰ कुर्वन् ^1/1 न ⁰ कारयन् ^1/1 ॥५.१३॥

The indweller of the physical body (देही ^1/1), the one who is self-controlled (वशी ^1/1), having renounced (सन्न्यस्य ⁰) all actions (सर्वकर्माणि ^2/3) mentally (by knowledge) (मनसा ^3/1), remains (आस्ते ^III/1) happily (सुखम् ⁰) in the nine-gated (नवद्वारे ^7/1) city (the body) (पुरे ^7/1) neither (न ⁰ एव ⁰) performing action (कुर्वन् ^1/1), nor (न ⁰) causing (others) to act (कारयन् ^1/1).

यः ^1/1 तु ⁰ परमार्थ-दर्शी ^1/1 सः ^1/1 –

सर्वाणि ^2/3 कर्माणि ^2/3 सर्वकर्माणि ^2/3 सन्न्यस्य ⁰ परित्यज्य ⁰ । नित्यम् ^1/1 नैमित्तिकम् ^1/1 काम्यम् ^1/1 प्रतिषिद्धम् ^1/1 (कर्म) च ⁰ तानि ^2/3 सर्वाणि ^2/3 कर्माणि ^2/3 मनसा ^3/1 विवेक-बुद्ध्या ^3/1, कर्मादौ ^7/1 अकर्म-संदर्शनेन ^3/1 संत्यज्य ⁰ इत्यर्थः ^1/1 ।आस्ते ^III/1 तिष्ठति ^III/1 सुखम् ⁰ । त्यक्त-वाक्-मनः-काय-चेष्टः ^1/1 यतिः ^1/1 निरायासः ^1/1 प्रसन्न-चित्तः ^1/1 आत्मनः ^5/1 अन्यत्र ⁰ निवृत्त-सर्व-बाह्य-प्रयोजनः ^1/1 इति ⁰ “सुखम् ⁰ आस्ते ^III/1” इत्युच्यते ^III/1। वशी ^1/1 जितेन्द्रियः ^1/1 इत्यर्थः ^1/1। क्व ⁰ कथम् ⁰ आस्ते ^III/1 इति ⁰, आह ^III/1 – नवद्वारे ^7/1 पुरे ^7/1 सप्त ^1/3 शीर्षण्यानि ^1/3 आत्मनः ^6/1 उपलब्धि-द्वाराणि ^1/3, अवाग् ⁰ द्वे ^1/2 मूत्र-पुरीष-विसर्ग-अर्थे ^1/2, तैः ^3/3 द्वारैः ^3/3 नवद्वारम् ^1/1 पुरम् ^1/1 उच्यते ^III/1 शरीरम् ^1/1 । पुरम् ^1/1 इव ⁰ पुरम् ^1/1, आत्म-एक-स्वामिकम् ^1/1। तत्-अर्थ-प्रयोजनैः ^3/3 च ⁰ इन्द्रिय-मनो-बुद्धि-विषयैः ^3/3 (ID) अनेक-फल-विज्ञानस्य ^6/1 (KT-6T) उत्पादकैः ^3/3 पौरैः ^3/3 इव ⁰ अधिष्ठितम् ^1/1। तस्मिन् ^7/1 नवद्वारे ^7/1 पुरे ^7/1 देही ^1/1 सर्वम् ^2/1 कर्म ^2/1 संन्यस्य ⁰ आस्ते ^III/1॥

किम् ⁰ विशेषणेन ^3/1? सर्वः ^1/1 हि ⁰ देही ^1/1 संन्यासी ^1/1 असंन्यासी ^1/1 वा ⁰ देहे ^7/1 एव ⁰ आस्ते ^III/1; तत्र ⁰ अनर्थकम् ^1/1 विशेषणम् ^1/1 इति ⁰ । उच्यते ^III/1 – यः ^1/1 तु ⁰ अज्ञः ^1/1 देही ^1/1 देहेन्द्रिय-संघात-मात्र-अत्म-दर्शी ^1/1 सः ^1/1 सर्व ^1/1 अपि ⁰ “गेहे ^7/1 भूमौ ^7/1 आसने ^7/1 वा ⁰ आसे ^I/1” इति ⁰ मन्यते ^III/1। न ⁰ हि ⁰ देहमात्रात्मदर्शिनः ^6/1 “गेहे ^7/1 इव ⁰ देहे ^7/1 आसे ^I/1” इति ⁰ प्रत्ययः ^1/1 संभवति ^III/1। देहादि-संघात-व्यतिरिक्त-आत्म-दर्शिः ^6/1 तु ⁰ “देहे ^7/1 आसे ^I/1” इति ⁰ प्रत्ययः ^1/1 उपपद्यते ^III/1। परकर्मणाम् ^6/3 च ⁰ परस्मिन् ^7/1 आत्मनि ^7/1 अविद्यया ^3/1 अध्यारोपितानाम् ^6/3 विद्यया ^3/1 विवेक-ज्ञानेन ^3/1 मनसा ^3/1 संन्यासः ^1/1 उपपद्यते ^III/1। उत्पन्न-विवेक-ज्ञानस्य ^6/1 सर्वकर्मसंन्यासिनः ^6/1 अपि ⁰ गेहे ^7/1 इव ⁰ देहे ^7/1 एव ⁰ नवद्वारे ^7/1 पुरे ^7/1 आसनम् ^1/1 प्रारब्ध-फल-कर्म-संस्कार-शेष-अनुवृत्त्या ^3/1 देहे ^7/1 एव ⁰ विशेष-विज्ञान-उत्पत्तेः ^5/1 । “देहे ^7/1 एव ⁰ आस्ते ^III/1 इति ⁰“ अस्ति ^III/1 एव ⁰ विशेषण-फलम् ^1/1, विद्वद्-अविद्वत्-प्रत्यय-भेद-अपेक्षत्वात् ^5/1॥

यद्यपि ⁰ कार्य-करण-कर्माणि ^2/3 अविद्यया ^3/1 आत्मनि ^7/1 अध्यारोपितानि ^2/3 संन्यस्य ⁰ आस्ते ^III/1 इत्युक्तम् ^1/1, तथापि ⁰ आत्म-समवायि ^1/1 तु ⁰ कर्तृत्वम् ^1/1 कारयितृत्वम् ^1/1 च ⁰ स्यात् ^III/1  इति ⁰ आशङ्क्य ⁰ आह ^III/1 – न ⁰ एव ⁰ कुर्वन् ^1/1 स्वयम् ⁰, न ⁰ च ⁰ कार्य-करणानि ^2/3 कारयन् ^1/1 क्रियासु ^7/3 प्रवर्तयन् ^1/1। किम् ⁰ यत् ^1/1 तत् ^1/1 कर्तृत्वम् ^1/1 कारयितृत्वम् ^1/1 च ⁰ देहिनः ^6/1 स्वात्म-समवायि ^1/1 सत् ^1/1 संन्यासात् ^5/1 न ⁰ संभवति ^III/1, यथा ⁰ गच्छतः ^6/1 गतिः ^1/1 गमन-व्यापार-परित्यागे ^7/1 न ⁰ स्यात् ^III/1 तद्वत् ⁰? किम् ⁰ वा ⁰ स्वतः ⁰ एव ⁰ आत्मनः ^6/1 न ⁰ अस्ति ^III/1 इति ⁰? अत्र ⁰ उच्यते ^III/1 – न ⁰ अस्ति ^III/1 आत्मनः ^6/1 स्वतः ⁰ कर्तृत्वम् ^1/1 कारयितृत्वम् ^1/1 च ⁰ । उक्तम् ^1/1 हि ⁰ “अविकार्योऽयमुच्यते (गीता 2.25)” “शरीरस्थोऽपि न करोति न लिप्यते (गीता 13.31)” इति ⁰।“ध्यायतीव लेलायतीव (बृ. 4.34)” इति ⁰ श्रुतेः ^5/1॥