1st Chapter 20th Sloka

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।

प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥१-२०॥

हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।

 

atha vyavasthitāndṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān kapidhvajaḥ |

pravṛtte  śastrasampāte dhanurudyamya pāṇḍavaḥ ||1-20||

hṛṣīkeśaṃ tadā vākyamidamāha mahīpate |

 

अथ ⁰ व्यवस्थितान् ^2/3 दृष्ट्वा ⁰ धार्तराष्ट्रान् ^2/3 कपिध्वजः ^1/1 ।

प्रवृत्ते ^7/1 शस्त्रसम्पाते ^7/1 धनुः ^2/1 उद्यम्य ⁰ पाण्डवः ^1/1 ॥१-२०॥

हृषीकेशम् ^2/1 तदा ⁰ वाक्यम् ^2/1 इदम् ^2/1 आह ^III/1 महीपते ^S/1 ।

 

·       अथ [atha] = then = अव्ययम्

·       व्यवस्थितान् [vyavasthitān] = assembled = व्यवस्थित (m.) + adj. to धार्तराष्ट्रान् 2/3

o   वि + अव + स्था + क्त

·       दृष्ट्वा [dṛṣṭvā] = having seen = अव्ययम्

o   दृश् (1P) to see + क्त्वा (having done …) = having seen

·       धार्तराष्ट्रान् [dhārtarāṣṭrān] = the sons of Dṛtaraṣṭra = धार्तराष्ट्र (m.) + कर्म of दृष्ट्वा 2/3

o   धृतराष्ट्रस्य (of Dṛtaraṣṭra) अपत्यानि (sons) धार्तरष्ट्राः ।

o   धृतराष्ट्र + अण् = धार्तराष्ट्र । तस्यापत्यम्

·       कपिध्वजः [kapidhvajaḥ] = one who has monkey (Hanumān) in his banner = कपिध्वज (m.) + adj. to पाण्डवः 1/1

o   कपिः (monkey) ध्वजे (in the flag) यस्य (of whom) सः कपिध्वजः । बहुव्रीहिसमासः

·       प्रवृत्ते [pravṛtte] = ready = प्रिवृत्त (m.) + सति-सप्तमी 7/1

o   प्र + वृत् to engage + क्त

·       शस्त्रसम्पाते [śastrasampāte] = battle = शस्त्रसम्पात (m.) + सति-सप्तमी 7/1

o   शस्त्राणां (of weapons) सम्पातः (collision, meeting together, butting against, fight) शस्त्रसम्पातः (षष्ठीतत्पुरुषसमासः), तस्मिन् ।

·       धनुः [dhanuḥ] = bow = धनुस् (n.) + कर्मणि of उद्यम्य 2/1

·       उद्यम्य [udyamya] = having lifted up = अव्ययम्

o   उद् + यम् to raise, lift up + ल्यप्

·       पाण्डवः [pāṇḍavaḥ] = Arjuna = पाण्डव (m.) + कर्तरि to [आह] 1/1

o   पाण्डोः (of Pāṇḍu) अपत्यम् (son) पाण्डवः ।

o   पाण्डु + अञ् = पाण्डो + अ = पाण्डव् + अ = पाण्डव । (ओर्गुणः)

॥१-२०॥

 

·       हृषीकेशम् [hṛṣīkeśam] = to Kṛṣṇa = हृषीकेश (m.) + कर्म of आह 2/1

·       तदा [tadā] = then = अव्ययम्

o   तद् (that) + दा (time) = तदा (then)

·       वाक्यम् [vākyam] = sentence = वाक्य (n.) + कर्म of आह 2/1

o   Most of the धातुs indicating “to tell” take two कर्मs. (द्विकर्मकधातुः)

·       इदम् [idam] = this = इदम् (pron. n.) + adj. to वाक्यम् 2/1

·       आह [āha] = ब्रू (2U) to speak + लट्/कर्तरि/III/1

·       महीपते [mahīpate] = O King! = महीपति (m.) + सम्बोधने 1/1

 

 

Then, with the battle ready to begin, O the ruler of earth! Seeing the sons of Dhṛtarāṣṭra assembled (on the battlefield), Arjuna, who had Hanumān on his banner, lifting his bow, said these words to Kṛṣṇa.

 

Then (अथ ⁰), with the battle (शस्त्रसम्पाते ^7/1) ready to begin (प्रवृत्ते ^7/1), O the ruler of earth (महीपते ^S/1)! Seeing (दृष्ट्वा ⁰) the sons of Dhṛtarāṣṭra (धार्तराष्ट्रान् ^2/3) assembled (व्यवस्थितान् ^2/3) (on the battlefield), Arjuna (पाण्डवः ^1/1), who had Hanumān on his banner (कपिध्वजः ^1/1), lifting (उद्यम्य ⁰) his bow (धनुः ^2/1), then (तदा ⁰) said (आह ^III/1) these (इदम् ^2/1) words (वाक्यम् ^2/1) to Kṛṣṇa (हृषीकेशम् ^2/1).

 

Main sentence :

महीपते ^S/1 तदा ⁰ पाण्डवः ^1/1 हृषीकेशम् ^2/1 इदम् ^2/1 वाक्यम् ^2/1 आह ^III/1।

O King! (महीपते ^S/1) Then (तदा ⁰), Arjuna (पाण्डवः ^1/1) told (आह ^III/1) this (इदम् ^2/1) sentence (वाक्यम् ^2/1) to Kṛṣṇa (हृषीकेशम् ^2/1).

 

 

When? 1:

अथ ⁰ कपिध्वजः ^1/1 व्यवस्थितान् ^2/3 धार्तराष्ट्रान् ^2/3 दृष्ट्वा ⁰ ।

Then (अथ ⁰) (after the blowing of conches), Arjuna (कपिध्वजः ^1/1), having seen (दृष्ट्वा ⁰) the sons of Dṛtaraṣṭra (धार्तराष्ट्रान् ^2/3) assembling (व्यवस्थितान् ^2/3),

 

When? 2:

शस्त्रसम्पाते ^7/1 प्रवृत्ते ^7/1 (सति ^7/1) धनुः ^2/1 उद्यम्य ⁰ ।

When (सति ^7/1) the battle (शस्त्रसम्पाते ^7/1) is starting (प्रवृत्ते ^7/1), having lifted (उद्यम्य ⁰) the bow (धनुः ^2/1),