3rd Chapter 5th Sloka

न हि कश्चित् क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् ।

कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः ॥३.५॥

 

na hi kaścit kṣaṇamapi jātu tiṣṭhatyakarmakṛt |

kāryate hyavaśaḥ karma sarvaḥ prakṛtijairguṇaiḥ ||3.5||

 

न ⁰ हि ⁰ कश्चित् ⁰ क्षणम् ^2/1 अपि ⁰ जातु ⁰ तिष्ठति ^III/1 अकर्मकृत् ^1/1 ।

कार्यते ^III/1 हि ⁰ अवशः ^1/1 कर्म ^2/1 सर्वः ^1/1 प्रकृतिजैः ^3/3 गुणैः ^3/3 ॥३.५॥

 

·       न [na] = not = अव्ययम्

·       हि [hi] = indeed = अव्ययम्

·       कश्चित् [kaścit] = anybody = अव्ययम्

o   कः + चित् (to make an indefinite pronoun) = कश्चित् “somebody”

o   When used in negative sense, it becomes “nobody”

·       क्षणम् [kṣaṇam] = for a moment = क्षण (m.) + 2/1

o   2^nd case to express duration by 2.3.5 कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे । ~ द्वितीया

·       अपि [api] = even = अव्ययम्

·       जातु [jātu] = never = अव्ययम्

·       तिष्ठति [tiṣṭhati] = stays = स्था (1P) to stay + लट्/कर्तरि/III/1

·       अकर्मकृत् [akarmakṛt] = one who does not perform action = अकर्मकृत् (m.) + कर्तरि to तिष्ठति 1/1

o   कर्म करोति इति कर्मकृत्

o   कर्मन् + अम् + कृ + क्विप्

कर्म + कृ + त्                        सुब्लुक्, सर्वापहारी प्रत्ययः, नलोपः, कुगागमः

·       कार्यते [kāryate] = is made to perform = कृ + णिच् to make somebody perform + लट्/कर्मणि/III/1

·       हि [hi] = because = अव्ययम्

·       अवशः [avaśaḥ] = helpless = अवश (m.) + कर्मणि to कार्यते 1/1

·       कर्म [karma] = actions = कर्मन् (n.) + कर्मणि 2/1

·       सर्वः [sarvaḥ] = everyone = सर्व (m.) + adj. to अवशः 1/1

·       प्रकृतिजैः [prakṛtijaiḥ] = born of prakṛti = प्रकृतिज (m.) + adj. to गुणैः 3/3

·       गुणैः [guṇaiḥ] = the (three) guṇas = गुण (m.) + कर्तरि to कार्यते 3/3

 

 

Indeed no one ever exists for even a second without performing action because everyone being helpless is made to perform action by the (three) guṇas born of prakṛti.

 

 

Sentence 1:

कश्चित् ⁰ अकर्मकृत् ^1/1 क्षणम् ^2/1 अपि ⁰ जातु ⁰ न ⁰ हि ⁰ तिष्ठति ^III/1 ।

कार्यते ^III/1 हि ⁰ अवशः ^1/1 कर्म ^2/1 सर्वः ^1/1 प्रकृतिजैः ^3/3 गुणैः ^3/3 ॥३.५॥

Indeed (हि ⁰) no one (न ⁰ कश्चित् ⁰) ever (जातु ⁰) exists (तिष्ठति ^III/1) for even (अपि ⁰) a second (क्षणम् ^2/1) without performing action (अकर्मकृत् ^1/1) because (हि ⁰) everyone (सर्वः ^1/1) being helpless (अवशः ^1/1) is made to perform (कार्यते ^III/1) action (कर्म ^2/1) by the (three) guṇas (गुणैः ^3/3) born of prakṛti (प्रकृतिजैः ^3/3).

 

 

“कस्मात् ^5/1 पुनः ⁰ कारणात् ^5/1 कर्म-संन्यास-मात्रात् ^5/1 एव ⁰ केवलात् ^5/1 ज्ञान-रहितात् ^5/1 सिद्धिंम् ^2/1 नैष्कर्म्य-लक्षणाम् ^2/1 पुरुषः ^1/1 न ⁰ अधिगच्छति ^III/1” इति ⁰ हेतु-आकाङ्क्षायाम् ^S7/1 आह ^III/1 --

न ⁰ हि ⁰ कश्चित् ⁰ क्षणम् ^2/1 अपि ⁰ जातु ⁰ तिष्ठति ^III/1 अकर्मकृत् ^1/1 ।

कार्यते ^III/1 हि ⁰ अवशः ^1/1 कर्म ^2/1 सर्वः ^1/1 प्रकृतिजैः ^3/3 गुणैः ^3/3 ॥३.५॥

।।3.5।। --

न ⁰ हि ⁰ यस्मात् ^5/1 क्षणम् ^2/1 अपि ⁰ कालम् ^2/1 जातु ⁰ कदाचित् ⁰ कश्चित् ⁰ तिष्ठति ^III/1 अकर्मकृत् ^1/1 सन् ^1/1। कस्मात् ^5/1? कार्यते ^{कृ + णिच् + लट्/कर्मणि/III/1} प्रवर्त्यते ^III/1 हि ⁰ यस्मात् ^5/1 अवशः ^1/1 एव ⁰ अस्वतन्त्रः ^1/1 एव ⁰ कर्म ^2/1 सर्वः ^1/1 प्राणी ^1/1 प्रकृतिजैः ^3/3 प्रकृतितः ⁰ जातैः ^3/3 सत्त्वरजस्तमोभिः ^3/3 गुणैः ^3/3। अज्ञः ^1/1 इति ⁰ वाक्यशेषः ^1/1, यतः ⁰ वक्ष्यति ^III/1 ‘गुणैः ^3/3 यः ^1/1 न ⁰ विचाल्यते ^III/1’ (14.23) इति ⁰ । साङ्‍ख्यानाम् ^6/3 पृथक्करणात् ^5/1 अज्ञानाम् ^6/3 एव ⁰ हि ⁰ कर्मयोगः ^1/1, न ⁰ ज्ञानिनाम् ^6/3 । ज्ञानिनाम् ^6/3 तु ⁰ गुणैः अचाल्यमानानाम् ^6/3 स्वतः ⁰ चलनाभावात् ^5/1 कर्मयोगः ^1/1 न ⁰ उपपद्यते ^III/1 । तथा ⁰ च ⁰ व्याख्यातम् ^1/1 ‘वेद ^II/1 अविनाशिनम् ^2/1’ (2.21) इत्यत्र ⁰ ॥ ५ ॥