3rd Chapter 3rd Sloka

श्रीभगवान् उवाच ।

लोकेऽस्मिन् द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयाऽनघ ।

ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ॥३.३॥

 

śrībhagavān uvāca |

loke'smin dvividhā niṣṭhā purā proktā mayā'nagha |

jñānayogena sāṅkhyānāṃ karmayogena yoginām ||3.3||

 

श्रीभगवान् ^1/1 उवाच ^III/1 ।

लोके ^7/1 अस्मिन् ^7/1 द्विविधा ^1/1 निष्ठा ^1/1 पुरा ⁰ प्रोक्ता ^1/1 मया ^3/1 अनघ ^S/1 ।

ज्ञानयोगेन ^3/1 साङ्ख्यानाम् ^6/3 कर्मयोगेन ^3/1 योगिनाम् ^6/3 ॥३.३॥

 

·       श्रीभगवान् [śrībhagavān] = Bhagavān = भगवत् (m.) + कर्तरि to उवाच 1/1

o   श्रिया सहित भगवान् श्रीभगवान् ।

o   भगः अस्य अस्ति इति भगवान् ।

·       उवाच [uvāca] = said = वच् (2P) to say + लिट्/कर्तरि/III/1

 

·       लोके [loke] = in world = लोक (m.) + अधिकरणे to भवति 7/1

·       अस्मिन् [asmin] = this = इदम् (pron. m.) + adj. to लोके 7/1

·       द्विविधा [dvividhā] = two-fold = द्विविधा (f.) + 1/1

o   द्वौ विधौ (प्रकारौ) यस्यां सा द्विविधा (117B)

·       निष्ठा [niṣṭhā] = committed life-style = निष्ठा (f.) + 1/1

o   नितरां स्थितिः

नि + स्था + अङ् + टाप्

·       पुरा [purā] = ancient, in the beginning = अव्ययम्

·       प्रोक्ता [proktā] = said = प्रोक्ता (f.) + 1/1

o   प्र + वच् + क्त (कर्मणि भूते)

·       मया [mayā] = by me = अस्मद् (pron. m.) + कर्तरि to प्रोक्ता 3/1

·       अनघ [anagha] = Sinless one = अनघ (m.) + सम्बोधने 1/1

o   अविद्यमानः अघः यस्य सः अनघः (NB) ।

·       ज्ञानयोगेन [jñānayogena] = the pursuit of knowledge = ज्ञानयोग (m.) + इत्थंभूते 3/1

·       साङ्ख्यानाम् [sāṅkhyānām] = for the renunciate = साङ्ख्य (m.) + सम्बन्धे to ज्ञानयोगेन 6/3

·       कर्मयोगेन [karmayogena] = the pursuit of action = कर्मयोग (m.) + इत्थंभूते 3/1

·       योगिनाम् [yoginām] = for the renuncifor those who pursue activity = योगिन् (m.) + सम्बन्धे to कर्मयोगेन 6/3

 

 

Śrī Bhagavān said:

Oh! Sinless one, the two-fold committed life-style in this world, was told by Me in the beginning – the pursuit of knowledge for the renunciates and the pursuit of action for those who pursue activity.

 

 

Sentence 1:

श्रीभगवान् ^1/1 उवाच ^III/1 ।

Śrī Bhagavān (श्रीभगवान् ^1/1) said (उवाच ^III/1).

 

 

 

Sentence 2:

अनघ ^S/1 अस्मिन् ^7/1 लोके ^7/1 द्विविधा ^1/1 निष्ठा ^1/1 मया ^3/1 पुरा ⁰ प्रोक्ता ^1/1 ।

Oh! Sinless one (अनघ ^S/1), the two-fold (द्विविधा ^1/1) committed life-style (निष्ठा ^1/1) in this (अस्मिन् ^7/1) world (लोके ^7/1), was told (प्रोक्ता ^1/1) by Me (मया ^3/1) in the beginning (पुरा ⁰)

 

 

Sentence 3:

ज्ञानयोगेन ^3/1 साङ्ख्यानाम् ^6/3 कर्मयोगेन ^3/1 योगिनाम् ^6/3 ॥३.३॥

 – the pursuit of knowledge (ज्ञानयोगेन ^3/1) for the renunciates (साङ्ख्यानाम् ^6/3) and the pursuit of action (कर्मयोगेन ^3/1) for those who pursue activity (योगिनाम् ^6/3).

 

 

 

प्रश्नानुरूपमेव प्रतिवचनं श्रीभगवानुवाच --

।।3.3।। --

लोके ^7/1 अस्मिन् ^7/1 शास्त्रार्थानुष्ठानाधिकृतानाम् ^6/3 त्रैवर्णिकानाम् ^6/3 द्विविधा ^1/1 द्विप्रकारा ^1/1 निष्ठा ^1/1 स्थितिः ^1/1 अनुष्ठेयतात्पर्यम् ^1/1 पुरा ⁰ पूर्वम् ⁰ सर्गादौ ^7/1 प्रजाः ^2/3 सृष्ट्वा ⁰ तासाम् ^6/3 अभ्युदय-निःश्रेयस-प्राप्ति-साधनम् ^2/1 वेदार्थ-सम्प्रदायम् ^2/1 आविष्कुर्वता ^3/1 प्रोक्ता ^1/1 मया ^3/1 सर्वज्ञेन ^3/1 ईश्वरेण ^3/1 हे ⁰ अनघ ^S/1 अपाप ^S/1 । तत्र ⁰ का ^1/1 सा ^1/1 द्विविधा ^1/1 निष्ठा ^1/1 इति ⁰ आह ^III/1 – तत्र ⁰ ज्ञान-योगेन ^3/1 ज्ञानम् ^1/1 एव ⁰ योगः ^1/1 तेन ^3/1 साङ्ख्यानाम् ^6/3 आत्मानात्म-विषय-विवेक-विज्ञानवताम् ^6/3 ब्रह्मचर्याश्रमात् ^5/1 एव ⁰ कृत-सन्न्यासानाम् ^6/3 वेदान्त-विज्ञान-सुनिश्चितार्थानाम् ^6/3 परमहंस-परिव्राजकानाम् ^6/3 ब्रह्मणि ^7/1 एव ⁰ अवस्थितानाम् ^6/3 निष्ठा ^1/1 प्रोक्ता ^1/1 । कर्मयोगेन ^3/1 कर्म ^1/1 एव ⁰ योगः ^1/1 कर्मयोगः ^1/1 तेन ^3/1 कर्मयोगेन ^3/1 योगिनाम् ^6/3 कर्मिणाम् ^6/3 निष्ठा ^1/1 प्रोक्ता ^1/1 इत्यर्थः ^1/1 ।

यदि ⁰ च ⁰ एकेन ^3/1 पुरुषेण ^3/1 एकस्मै ^4/1 पुरुषार्थाय ^4/1 ज्ञानम् ^2/1 कर्म ^2/1 च ⁰ समुच्चित्य ⁰ अनुष्ठेयम् ^1/1 भगवता ^3/1 इष्टम् ^1/1 उक्तम् ^1/1 वक्ष्यमाणम् ^1/1 वा ⁰ गीतासु ^7/3 वेदेषु ^7/3 च ⁰ उक्तम् ^1/1, कथम् ⁰ इह ⁰ अर्जुनाय ^4/1 उपसन्नाय ^4/1 प्रियाय ^4/1 विशिष्ट-भिन्न-पुरुष-कर्तृके ^2/2 एव ⁰ ज्ञान-कर्म-निष्ठे ^2/2 ब्रूयात् ^III/1?

यदि ⁰ पुनः ⁰ ‘अर्जुनः ^1/1 ज्ञानम् ^2/1 कर्म ^2/1 च ⁰ द्वयम् ^2/1 श्रुत्वा ⁰ स्वयम् ⁰ एव ⁰ (समुच्चित्य) अनुष्ठास्यति ^III/1 अन्येषाम् ^6/3 तु ⁰ भिन्न-पुरुषानुष्ठेयताम् ^2/1 वक्ष्यामि ^I/1’ इति ⁰ मतम् ^1/1 भगवतः ^6/1 कल्प्येत ^III/1, तदा ⁰ रागद्वेषवान् ^1/1 अप्रमाण-भूतः ^1/1 भगवान् ^1/1 कल्पितः ^1/1 स्यात् ^III/1 । तत् ^1/1 च ⁰ अयुक्तम् ^1/1 । तस्मात् ^5/1 कया ^3/1 अपि ⁰ युक्त्या ^3/1 न ⁰ समुच्चयः ^1/1 ज्ञानकर्मणोः ^6/2 ॥

 यत् ^1/1 अर्जुनेन उक्तम् ^1/1 कर्मणः ^5/1 ज्यायस्त्वम् ^1/1 बुद्धेः ^6/1, तत् ^1/1 च ⁰ स्थितम् ^1/1, अनिराकरणात् ^5/1 । तस्याः ^6/1 च ⁰ ज्ञाननिष्ठायाः ^6/1 सन्न्यासिनाम् ^6/3 एव ⁰ अनुष्ठेयत्वम् ^1/1, भिन्नपुरुषानुष्ठेयत्व-वचनात् ^5/1 । भगवतः ^6/1 एवम् ⁰ एव ⁰ अनुमतम् ^1/1 इति ⁰ गम्यते ^III/1 ॥ ३ ॥