18th Chapter 24th Sloka

यत्तु कामेप्सुना कर्म साहङ्कारेण वा पुनः ।

क्रियते बहुलायासं तद्राजसमुदाहृतम् ॥ १८.२४ ॥

 

yattu kāmepsunā karma sāhaṅkāreṇa vā punaḥ |

kriyate bahulāyāsaṃ tadrājasamudāhṛtam || 18.24 ||

 

यत् ^1/1 तु ⁰ कामेप्सुना ^3/1 कर्म ^1/1 साहङ्कारेण ^3/1 वा ⁰ पुनः ⁰ ।

क्रियते ^III/1 बहुलायासम् ⁰ तत् ^1/1 राजसम् ^1/1 उदाहृतम् ^1/1॥ १८.२४ ॥

 

 

But (तु ⁰) that (यत् ^1/1 तत् ^1/1) karma (कर्म ^1/1) which is done (क्रियते ^III/1) by one who has a (pronounced) desire for the result (कामेप्सुना ^3/1) or (वा ⁰) again (पुनः ⁰) with arrogance (साहङ्कारेण ^3/1) (and) a lot of exertion (बहुलायासम् ⁰) is called (उदाहृतम् ^1/1) rājasa (राजसम् ^1/1).

 

 

·       यत् [yat] = that which = यद् (pron. n.) + adj. to कर्म 1/1

·       तु [tu] = but = अव्ययम्

·       कामेप्सुना [kāmepsunā] = by one who desires the result = कामेप्सु (m.) + कर्तरि to क्रियते 3/1

·       कर्म [karma] = action = कर्मन् (n.) + कर्मणि to क्रियते 1/1

·       साहङ्कारेण [sāhaṅkāreṇa] = with arrogance = साहङ्कार (m.) adj. to कामेप्सुना 3/1

·       वा [vā] = or = अव्ययम्

·       पुनः [punaḥ] = again = अव्ययम्

·       क्रियते [kriyate] = is done = कृ (8U) लट्/कर्मणि/III/1

·       बहुलायासम् [bahulāyāsam] = with a lot of exertion = अव्ययम्

·       तत् [tat] = that (action) = तद् (pron. n.) + कर्तरि to (भवति) 1/1

·       राजसम् [rājasam] = rājasa = राजस (n.) + S.C. to तत् 1/1

·       उदाहृतम् [udāhṛtam] = is called = उदाहृत (n.) + S.C. to तत् 1/1

 

 

But that karma which is done by one who has a (pronounced) desire for the result or again with arrogance (and) a lot of exertion is called rājasa.

 

Sentence 1:

यत् ^1/1 तु ⁰ कर्म ^1/1 कामेप्सुना ^3/1 साहङ्कारेण ^3/1 वा ⁰ पुनः ⁰ बहुलायासम् ⁰ क्रियते ^III/1, तत् ^1/1 राजसम् ^1/1 उदाहृतम् ^1/1॥

But (तु ⁰) that (यत् ^1/1 तत् ^1/1) karma (कर्म ^1/1) which is done (क्रियते ^III/1) by one who has a (pronounced) desire for the result (कामेप्सुना ^3/1) or (वा ⁰) again (पुनः ⁰) with arrogance (साहङ्कारेण ^3/1) (and) a lot of exertion (बहुलायासम् ⁰) is called (उदाहृतम् ^1/1) rājasa (राजसम् ^1/1).

 

 

 

यत् ^1/1 तु ⁰ कामेप्सुना ^3/1 कर्मफलप्रेप्सुना इत्यर्थः, कर्म ^1/1 साहङ्कारेण ^3/1 इति न तत्त्वज्ञानापेक्षया । किं तर्हि ? लौकिकश्रोत्रियनिरहङ्कारापेक्षया । यो हि परमार्थनिरहङ्कारः आत्मवित् , न तस्य कामेप्सुत्वबहुलायासकर्तृत्वप्राप्तिः अस्ति । सात्त्विकस्यापि कर्मणः अनात्मवित् साहङ्कारः कर्ता, किमुत राजसतामसयोः । लोके अनात्मविदपि श्रोत्रियो निरहङ्कारः उच्यते “निरहङ्कारः अयं ब्राह्मणः” इति । तस्मात् तदपेक्षयैव “साहङ्कारेण वा ⁰” इति उक्तम् । पुनः-शब्दः पादपूरणार्थः । क्रियते ^III/1 बहुलायासम् ⁰ कर्त्रा महता आयासेन निर्वर्त्यते, तत् ^1/1 कर्म राजसम् ^1/1 उदाहृतम् ^1/1॥ १८.२४ ॥