4th Chapter 23rd Sloka

गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतसः ।

यज्ञायाचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते ॥४.२३॥

gatasaṅgasya muktasya jñānāvasthitacetasaḥ |

yajñāyācarataḥ karma samagraṃ pravilīyate ||4.23||

गतसङ्गस्य ^6/1 मुक्तस्य ^6/1 ज्ञानावस्थितचेतसः ^6/1 ।

यज्ञाय ^4/1 आचरतः ^6/1 कर्म ^1/1 समग्रम् ^1/1 प्रविलीयते ^III/1 ॥४.२३॥

·         गतसङ्गस्य [gatasaṅgasya] = one who is free from attachment = गतसङ्ग (m.) + 6/1

o   गतः सङ्गः यस्मात् सः गतसङ्गः (115B), यस्य ।

·         मुक्तस्य [muktasya] = one who is liberated = मुक्त (m.) + 6/1

·         ज्ञानावस्थितचेतसः [jñānāvasthitacetasaḥ] = one whose mind is rooted in self-knowledge = ज्ञानवस्थितचेतस् (m.) + 6/1

o   ज्ञाने अवस्थितं चेतः यस्य सः ज्ञानावस्थितचेताः (716B), यस्य ।

·         यज्ञाय [yajñāya] = for the sake of daily yajña = यज्ञ (m.) + 4/1

·         आचरतः [ācarataḥ] = one who performs = आचरत् (m.) + 6/1

o   आ + चर् to perform + शतृँ (लट्/कर्तरि) = आचरत्

·         कर्म [karma] = action (karma) = कर्मन् (n.) + 1/1    

·         समग्रम् [samagram] = the entire = समग्रम् (n.) + adj. to कर्म 1/1     

·         प्रविलीयते [pravilīyate] = is bound = प्र + वि + ली (9P) to resole + लट्/कर्मणि/III/1

The karma of one who is free from attachment, who is liberated, whose mind is rooted in self-knowledge, who performs for the sake of daily yajña, resolves totally.

Sentence 1:

गतसङ्गस्य ^6/1 मुक्तस्य ^6/1 ज्ञानावस्थितचेतसः ^6/1 यज्ञाय ^4/1 आचरतः ^6/1 समग्रम् ^1/1 कर्म ^1/1 प्रविलीयते ^III/1 ॥४.२३॥

The karma (कर्म ^1/1) of one who is free from attachment (गतसङ्गस्य ^6/1), who is liberated (मुक्तस्य ^6/1), whose mind is rooted in self-knowledge (ज्ञानावस्थितचेतसः ^6/1), who performs (आचरतः ^6/1) for the sake of daily yajña (यज्ञाय ^4/1), resolves (प्रविलीयते ^III/1) totally (समग्रम् ^1/1).

“त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गम्” (गीता 4.20) इत्यनेन ^3/1 श्लोकेन ^3/1 यः ^1/1 प्रारब्ध-कर्मा ^1/1 सन् ^1/1 यदा ⁰ निष्क्रिय-ब्रह्मात्म-दर्शन-संपन्नः ^1/1 स्यात् ^III/1 तदा ⁰ तस्य ^6/1 आत्मनः ^6/1 कर्तृ-कर्म-प्रयोजन-अभाव-दर्शिनः ^6/1 कर्म-परित्यागे ^7/1 प्राप्ते ^7/1 कुतश्चित् ⁰ निमित्तात् ^5/1 तत्-असम्भवे ^7/1 सति ^7/1 पूर्ववत् ⁰ तस्मिन् ^7/1 कर्मणि ^7/1 अभिप्रवृत्तः ^1/1 अपि ⁰ “नैव किञ्चित् करोति सः” इति ⁰ कर्माभावः ^1/1 प्रदर्शितः ^1/1। यस्य ^6/1 एवम् ⁰ कर्माभावः ^1/1 दर्शितः ^1/1 तस्य ^6/1 एव ^6/1 –

गतसङ्गस्य ^6/1 सर्वतः ^1/1 निवृत्त-आसक्तेः ^6/1, मुक्तस्य ^6/1 निवृत्त-धर्माधर्मादि-बन्धनस्य ^6/1, ज्ञान-अवस्थित-चेतसः ^6/1 [ज्ञाने ^7/1 एव ⁰ अवस्थितम् ^1/1 चेतः ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 अयम् ^1/1 ज्ञान-अस्वस्थित-चेताः ^1/1] तस्य ^6/1, यज्ञाय ^4/1 यज्ञ-निर्वृत्ति-अर्थम् ⁰ आचरतः ^6/1 निर्वर्तयतः ^6/1 कर्म ^1/1 समग्रम् ^1/1 [सह ⁰ अग्रेण ^3/1 फलेन ^3/1 वर्तते ^III/1 इति ⁰] समग्रम् ^1/1 कर्म ^1/1 तत् ^1/1 समग्रम् ⁰ प्रविलीयते ^III/1 विनश्यति ^III/1 इत्यर्थः ^1/1॥