2nd Chapter 56th Sloka

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ।

वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ॥२.५६॥

duḥkheṣvanudvignamanāḥ sukheṣu vigataspṛhaḥ |

vītarāgabhayakrodhaḥ sthitadhīrmunirucyate ||2.56||

दुःखेषु ^7/3 अनुद्विग्नमनाः ^1/1 सुखेषु ^7/3 विगतस्पृहः ^1/1 ।

वीतरागभयक्रोधः ^1/1 स्थितधीः ^1/1 मुनिः ^1/1 उच्यते ^III/1 ॥२.५६॥

·         दुःखेषु [duḥkheṣu] = in adversities = दुःख (n.) + 7/3

·         अनुद्विग्नमनाः [anudvignamanāḥ] = one who is not affected= अनुद्विग्नमनस् (m.) +  1/1

o   उद् + विज् to be afflicted + क्त (कर्तरि) = उद्विग्न

o   न (not) उद्विग्नम् (afflicted) अनुद्विग्नम् । (NT)

o   अनुद्विग्नम् मनः यस्य सः अनुद्विग्नमनाः । (116B)

·         सुखेषु [sukheṣu] = in pleasures = सुख (n.) + 7/3

·         विगतस्पृहः [vigataspṛhaḥ] = one who is without yearning for pleasure = विगतस्पृह  (m.) +  1/1

o   विगता (gone) स्पृहा (longing) यस्य (from him) सः विगतस्पृहः । (116B)

·         वीतरागभयक्रोधः [vītarāgabhayakrodhaḥ] = one who is is free longing, fear, and anger = वीतरागभयक्रोध (m.) +  1/1

o   वीताः रागः च भयं च क्रोधः च यस्मात् सः वीतरागभयक्रोधः । (115B)

·         स्थितधीः [sthitadhīḥ] = one whose knowledge remains = स्थितधी (m.) +  1/1

o   स्थिता धीः यस्य सः स्थितधीः । (116B)

·         मुनिः [muniḥ] = a wise person = मुनि (m.) +  1/1

·         उच्यते [ucyate] = is said to be = वच् (2P) to say + लट्/कर्मणि/III/1

The one who is not affected by adversities, who is without yearning for pleasures and is free from longing, fear, and anger is said to be a wise person whose knowledge remains.

Sentence 1:

दुःखेषु ^7/3 अनुद्विग्नमनाः ^1/1 सुखेषु ^7/3 विगतस्पृहः ^1/1 । वीतरागभयक्रोधः ^1/1 स्थितधीः ^1/1 मुनिः ^1/1 उच्यते ^III/1 ॥२.५६॥

The one who is not affected (अनुद्विग्नमनाः ^1/1) by adversities (दुःखेषु ^7/3), who is without yearning (विगतस्पृहः ^1/1) for pleasures (सुखेषु ^7/3) and is free from longing, fear, and anger (वीतरागभयक्रोधः ^1/1) is said to be (उच्यते ^III/1) a wise person (मुनिः ^1/1) whose knowledge remains (स्थितधीः ^1/1).

किञ्च --

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः।

वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते।।2.56।।

दुःखेषु ^7/3 आध्यात्मिकादिषु ^7/3 प्राप्तेषु ^7/3 न ⁰ उद्विग्नं ^1/1 न ⁰ प्रक्षुभितं ^1/1 दुःखप्राप्तौ ^7/1 मनः ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 अयम् ^1/1 अनुद्विग्नमनाः ^1/1। तथा ⁰ सुखेषु ^7/3 प्राप्तेषु ^7/3 विगता ^1/1 स्पृहा ^1/1  तृष्णा ^1/1 यस्य ^6/1, न ⁰ अग्निः ^1/1 इव ⁰ इन्धनादि-आधाने ^7/1 सुखानि ^2/3 अनु ⁰ विवर्धते ^III/1 स ^1/1 विगतस्पृहः ^1/1। वीतरागभयक्रोधः ^1/1 रागः ^1/1 च भयं ^1/1 च क्रोधः ^1/1 च वीताः ^1/3 विगताः ^1/3 यस्मात् ^5/1 सः ^1/1 वीतरागभयक्रोधः। स्थितधीः ^1/1 स्थितप्रज्ञः ^1/1 मुनिः ^1/1 संन्यासी ^1/1 तदा ⁰ उच्यते ^III/1।।