4th Chapter 1st Sloka

श्रीभगवान् उवाच ।

इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवान् अहमव्ययम् ।

विवस्वान् मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥४.१॥

 

śrībhagavān uvāca |

imaṃ vivasvate yogaṃ proktavān ahamavyayam |

vivasvān manave prāha manurikṣvākave'bravīt ||4.1||

 

श्रीभगवान् ^1/1 उवाच ^III/1 ।

इमम् ^2/1 विवस्वते ^4/1 योगम् ^2/1 प्रोक्तवान् ^1/1 अहम् ^1/1 अव्ययम् ^2/1 ।

विवस्वान् ^1/1 मनवे ^4/1 प्राह ^III/1 मनुः ^1/1 इक्ष्वाकवे ^4/1 अब्रवीत् ^III/1 ॥४.१॥

 

·       श्रीभगवान् [śrībhagavān] = Bhagavān = भगवत् (m.) + कर्तरि to उवाच 1/1

o   श्रिया सहित भगवान् श्रीभगवान् ।

o   भगः अस्य अस्ति इति भगवान् ।

·       उवाच [uvāca] = said = वच् (2P) to say + लिट्/कर्तरि/III/1

 

·       इमम् [imam] = this = इदम् (pron. m.) + adjective to योगम् 2/1

·       विवस्वते [vivasvate] = to Vivasvān = विवस्वत् (m.) + सम्प्रदाने to प्रोक्तवान् 4/1

·       योगम् [yogam] = yoga = योग (m.) + कर्मणि to प्रोक्तवान् 2/1

·       प्रोक्तवान् [proktavān] = one who has taught = प्रोक्तत् (m.) + subjective complement to अहम् 1/1

o   प्र + वच् + क्तवतुँ (भूते कर्तरि)

·       अहम् [aham] = I = अस्मद् (pron. m.) + 1/1

·       अव्ययम् [avyayam] = imperishable = अव्यय (m.) + adjective to योगम् 2/1

·       विवस्वान् [vivasvān] = Vivasvān = विवस्वत् (m.) + 1/1

·       मनवे [manave] = to Manu = मनु (m.) + सम्प्रदाने to प्राह 4/1

·       प्राह [prāha] = taught = प्र + ब्रू + लिट्/कर्तरि/III/1

·       मनुः [manuḥ] = Manu = मनु (m.) + 1/1

·       इक्ष्वाकवे [ikṣvākave] = to Ikṣvāku = इक्ष्वाकु (m.) + सम्प्रदाने to अब्रवीत् 4/1

·       अब्रवीत् [abravīt] = taught = ब्रू + लङ्/कर्तरि/III/1

 

 

Śrī Bhagavān said:

I taught this imperishable yoga to Vivasvān, Vivasvān taught it to Manu, and Manu taught it to ikṣvāku.

 

 

Sentence 1:

श्रीभगवान् ^1/1 उवाच ^III/1 ।

Śrī Bhagavān (श्रीभगवान् ^1/1) said (उवाच ^III/1).

 

Sentence 2:

इमम् ^2/1 विवस्वते ^4/1 योगम् ^2/1 प्रोक्तवान् ^1/1 अहम् ^1/1 अव्ययम् ^2/1 ।

विवस्वान् ^1/1 मनवे ^4/1 प्राह ^III/1 मनुः ^1/1 इक्ष्वाकवे ^4/1 अब्रवीत् ^III/1 ॥४.१॥

I (अहम् ^1/1) taught (प्रोक्तवान् ^1/1) this (इमम् ^2/1) imperishable (अव्ययम् ^2/1) yoga (योगम् ^2/1) to Vivasvān (विवस्वते ^4/1), Vivasvān (विवस्वान् ^1/1) taught (प्राह ^III/1) it to Manu (मनवे ^4/1), and Manu (मनुः ^1/1) taught (अब्रवीत् ^III/1) it to ikṣvāku (इक्ष्वाकवे ^4/1).

 

 

 

यः ^1/1 अयम् ^1/1 योगः ^1/1 अध्याय-द्वयेन ^3/1 उक्तः ^1/1 ज्ञान-निष्ठा-लक्षणः ^1/1, ससंन्यासः ^1/1 कर्म-योग-उपायः ^1/1, यस्मिन् ^7/1 (योगे ^7/1) वेद-अर्थः ^1/1 परिसमाप्तः ^1/1, प्रवृत्ति-लक्षणः ^1/1 निवृत्ति-लक्षणः ^1/1 च ⁰, गीतासु ^7/3 च ⁰ सर्वासु ^7/3 अयम् ^1/1 एव ⁰ योगः ^1/1 विवक्षितः ^1/1 भगवता ^3/1 ।

　モークシャを得る手段は知識ひとつのみ。ゆえに単数が使われている。（इमं विवस्वते योगम्と単数で言われている。）प्रवृत्ति/निवृत्तिというふたつの生き方は、ひとつの知識の為。そうでなければ、二つの手段があるように取られる。

अतः ⁰ परिसमाप्तम् ^2/1 वेदार्थम् ^2/1 मन्वानः ^1/1 तम् ^2/1 (योगम् ^2/1) वंश-कथनेन ^3/1 स्तौति ^III/1 श्रीभगवान् ^1/1 —

इमम् ^2/1 अध्याय-द्वयेन ^3/1 उक्तम् ^2/1 योगम् ^2/1 विवस्वते ^4/1 आदित्याय ^4/1 सर्ग-आदौ ^7/1 प्रोक्तवान् ^1/1 अहम् ^1/1 जगत्-परिपालयितॄणाम् ^6/3 क्षत्रियाणम् ^6/3 बलाधानाय ^4/1 तेन ^3/1 योग-बलेन ^3/1 युक्ताः ^1/3 समर्थाः ^1/3 भवन्ति ^III/3 ब्रह्म ^2/1 परिरक्षितुम् ⁰ । ब्रह्मक्षत्रे ^7/1 परिपालिते ^7/1 जगत् ^2/1 परिपालयितुम् ⁰ अलम् ⁰ ।

अव्ययम् ^2/1 अव्यय-फलत्वात् ^5/1। न ⁰ हि ⁰ अस्य ^6/1 योगस्य ^6/1 सम्यग्दर्शन-निष्ठा-लक्षणस्य ^6/1 मोक्ष-आख्यम् ^1/1 फलम् ^1/1 व्येति ^{III /1}।

सः ^1/1 च ⁰ विवस्वान् ^1/1 मनवे ^4/1 प्राह ^III/1 । मनुः ^1/1 इक्ष्वाकवे ^4/1 स्वपुत्राय ^4/1 आदिराजाय ^4/1 अब्रवीत् ^III/1 ॥