6th Chapter 23rd Sloka

तं विद्याद् दुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम् ।

स निश्चयेन योक्तव्यो योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥६.२३॥

taṃ vidyād duḥkhasaṃyogaviyogaṃ yogasaṃjñitam |

sa niścayena yoktavyo yogo’nirviṇṇacetasā ||6.23||

तम् ^2/1 विद्यात् ^III/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 योगसंज्ञितम् ^2/1 ।

सः ^1/1 निश्चयेन ^3/1 योक्तव्यः ^1/1 योगः ^1/1 अनिर्विण्णचेतसा ^3/1 ॥६.२३॥

·         तम् [tam] = that = तद् m. + adj. to दुःखसंयोगवियोगम् 2/1

·         विद्यात् [vidyāt] = may one know = विद् to know + विधिलिङ्/कर्तरि/III/1

·         दुःखसंयोगवियोगम् [duḥkhasaṃyogaviyogam] = dissociation from the association with sorrow = दुःखसंयोगवियोग (m.) + कर्मणि to विद्यात् 2/1

दुःखैः संयोगः दुःखसंयोगः, तेन वियोगः दुःखसंयोगवियोगः।

·         योगसंज्ञितम् [yogasaṃjñitam] = that which is called yoga = योगसंज्ञित (m.) + O.C. to दुःखसंयोगवियोगम् 2/1

·         सः [saḥ] = that =  तद् m. + adj. to योगः 1/1

·         निश्चयेन [niścayena] = with clarity of purpose = क्रियाविशेषण to योक्तव्यः

·         योक्तव्यः [yoktavyaḥ] = that which should be pursued = योक्तव्य m. + S.C. to योगः 1/1

·         योगः [yogaḥ] = yoga = योग (m.) + कर्तरि to (भवति) 1/1

·         अनिर्विण्णचेतसा [anirviṇṇacetasā] = with a mind that is not discouraged = अनिर्विण्णचेतस् + करणे to योक्तव्यः 3/1

न निर्विण्णम् अनिर्विण्णम् (NT) । अनिर्विण्णं चेतः अनिर्विण्णचेतः (KT), तेन ।

… may one know that dissociation from association with sorrow, to be what is called as yoga. That yoga should be pursued with clearity of purpose with a mind that is not discouraged.

Sentence 1:

… may one know (विद्यात् ^III/1) that (तम् ^2/1) dissociation from association with sorrow (दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1), to be what is called as yoga (योगसंज्ञितम् ^2/1).

Sentence 2:

That (सः ^1/1) yoga (योगः ^1/1) should be pursued (योक्तव्यः ^1/1) with clearity of purpose (निश्चयेन ^3/1) with a mind that is not discouraged (अनिर्विण्णचेतसा ^3/1).

“यत्रोपरमते (6.20)” इत्यादि-आरभ्य ⁰ यावद्भिः ^3/3 विशेषणैः ^3/3 विशिष्टः ^1/1 आत्म-अवस्था-विशेषः ^1/1 योगः ^1/1 उक्तः ^1/1 –

तम् ^2/1 विद्यात् ^III/1 विजानीयात् ^III/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 दुःखैः ^3/3 संयोगः ^1/1 दुःखसंयोगः ^1/1, तेन ^3/1 वियोगः ^1/1 दुःखसंयोगवियोगः ^1/1, तम् ^2/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 योगः ^1/1 इति ⁰ एव ⁰ संज्ञितम् ^2/1 विपरीत-लक्षणेन ^3/1 विद्यात् ^III/1 विजानीयात् ^III/1 इत्यर्थः ^1/1 । योग-फलम् ^2/1 उपसंहृत्य ⁰ पुनः ⁰ अन्वारम्भेण ^3/1 योगस्य ^6/1 कर्तव्यता ^1/1 उच्यते ^III/1 निश्चय-अनिर्वेदयोः ^6/2 योग-साधनत्व-विधान-अर्थम् ^1/1 । सः ^1/1 यथोक्त-फलः ^1/1 योगः ^1/1 निश्चयेन ^3/1 अध्यवसायेन ^3/1 योक्तव्यः ^1/1 अनिर्विण्णचेतसा ^3/1 – न ⁰ निर्विण्णम् ⁰ अनिर्विण्णम् ^1/1। किम् ^1/1 तत् ^1/1? चेतः ^1/1 तेन ^3/1 निर्वेदरहितेन ^3/1 चेतसा ^3/1 चित्तेन ^3/1 इत्यर्थः ^1/1 ॥

6th Chapter 22nd Sloka

यं लब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः ।

यस्मिन् स्थितो न दुःखेन गुरुणापि विचाल्यते ॥६.२२॥

yaṃ labdhvā cāparaṃ lābhaṃ manyate nādhikaṃ tataḥ |

yasmin sthito na duḥkhena guruṇāpi vicālyate ||6.22||

यम् ^2/1 लब्ध्वा ⁰ च ⁰ अपरम् ^2/1 लाभम् ^2/1 मन्यते ^III/1 न ⁰ अधिकम् ^2/1 ततः ⁰ ।

यस्मिन् ^7/1 स्थितः ^1/1 न ⁰ दुःखेन ^3/1 गुरुणा ^3/1 अपि ⁰ विचाल्यते ^III/1 ॥६.२२॥

·         यम् [yam] = which = यद् n. + कर्मणि to लब्ध्वा 2/1

·         लब्ध्वा [labdhvā] = having gained = अव्ययम्

लभ् to gain + क्त्वा

·         च [ca] = and = अव्ययम्

·         अपरम् [aparam] = other = अपर n. + adj. to लाभम् 2/1

·         लाभम् [lābham] = gain = लाभ n. + कर्मणि to मन्यते 2/1

·         मन्यते [manyate] = one thinks = मन् to think + लट्/कर्तरि/III/1

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         अधिकम् [adhikam] = better = अधिक n. + adj. to लाभम् 2/1

·         ततः [tataḥ] = than that = अव्ययम्

·         यस्मिन् [yasmin] = in which = यद् n. + अधिकरणे to स्थितः 7/1

·         स्थितः [sthitaḥ] = one who is established = स्थित m. + कर्मणि to विचाल्यते 1/1

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         दुःखेन [duḥkhena] = by sorrow = दुःख (n.) + करणे to विचाल्यते 3/1

·         गुरुणा [guruṇā] = great = गुरु n. + adj. to दुःखेन 3/1

·         अपि [api] = even = अव्ययम्

·         विचाल्यते [vicālyate] = is affected = वि + चल् to move + णिच् causal + लट्/कर्मणि/III/1

… and, having gained which, one does not think there is any other better gain than that, established in which, one is not affected even by a great sorrow (sorrowful event)…

Sentence 1:

… and (च ⁰), having gained (लब्ध्वा ⁰) which (यम् ^2/1), one does not (न ⁰) think (मन्यते ^III/1) there is any other (अपरम् ^2/1) better (अधिकम् ^2/1) gain (लाभम् ^2/1) than that (ततः ⁰), established (स्थितः ^1/1) in which (यस्मिन् ^7/1), one is not (न ⁰) affected (विचाल्यते ^III/1) even (अपि ⁰) by a great (गुरुणा ^3/1) sorrow (दुःखेन ^3/1) (sorrowful event)…

किञ्च ⁰ –

यम् ^2/1 लब्ध्वा ⁰ यम् ^2/1 आत्म-लाभम् ^2/1 लब्ध्वा ⁰ प्राप्य ⁰ च ⁰ अपरम् ^2/1 अन्यत् ^2/1 लाभम् ^2/1 लाभ-अन्तरम् ^2/1 ततः ⁰ अधिकम् ^1/1 अस्ति ^III/1 इति ⁰ न ⁰ मन्यते ^III/1 न ⁰ चिन्तयति ^III/1 । किञ्च ⁰, यस्मिन् ^7/1 आत्मतत्त्वे ^7/1 स्थितः ^1/1 दुःखेन ^3/1 शस्त्र-निपात-आदि-लक्षणेन ^3/1 गुरुणा ^3/1 महता ^3/1 अपि ⁰ न ⁰ विचाल्यते ^III/1 ॥