6th Chapter 23rd Sloka

तं विद्याद् दुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम् ।

स निश्चयेन योक्तव्यो योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥६.२३॥

taṃ vidyād duḥkhasaṃyogaviyogaṃ yogasaṃjñitam |

sa niścayena yoktavyo yogo’nirviṇṇacetasā ||6.23||

तम् ^2/1 विद्यात् ^III/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 योगसंज्ञितम् ^2/1 ।

सः ^1/1 निश्चयेन ^3/1 योक्तव्यः ^1/1 योगः ^1/1 अनिर्विण्णचेतसा ^3/1 ॥६.२३॥

·         तम् [tam] = that = तद् m. + adj. to दुःखसंयोगवियोगम् 2/1

·         विद्यात् [vidyāt] = may one know = विद् to know + विधिलिङ्/कर्तरि/III/1

·         दुःखसंयोगवियोगम् [duḥkhasaṃyogaviyogam] = dissociation from the association with sorrow = दुःखसंयोगवियोग (m.) + कर्मणि to विद्यात् 2/1

दुःखैः संयोगः दुःखसंयोगः, तेन वियोगः दुःखसंयोगवियोगः।

·         योगसंज्ञितम् [yogasaṃjñitam] = that which is called yoga = योगसंज्ञित (m.) + O.C. to दुःखसंयोगवियोगम् 2/1

·         सः [saḥ] = that =  तद् m. + adj. to योगः 1/1

·         निश्चयेन [niścayena] = with clarity of purpose = क्रियाविशेषण to योक्तव्यः

·         योक्तव्यः [yoktavyaḥ] = that which should be pursued = योक्तव्य m. + S.C. to योगः 1/1

·         योगः [yogaḥ] = yoga = योग (m.) + कर्तरि to (भवति) 1/1

·         अनिर्विण्णचेतसा [anirviṇṇacetasā] = with a mind that is not discouraged = अनिर्विण्णचेतस् + करणे to योक्तव्यः 3/1

न निर्विण्णम् अनिर्विण्णम् (NT) । अनिर्विण्णं चेतः अनिर्विण्णचेतः (KT), तेन ।

… may one know that dissociation from association with sorrow, to be what is called as yoga. That yoga should be pursued with clearity of purpose with a mind that is not discouraged.

Sentence 1:

… may one know (विद्यात् ^III/1) that (तम् ^2/1) dissociation from association with sorrow (दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1), to be what is called as yoga (योगसंज्ञितम् ^2/1).

Sentence 2:

That (सः ^1/1) yoga (योगः ^1/1) should be pursued (योक्तव्यः ^1/1) with clearity of purpose (निश्चयेन ^3/1) with a mind that is not discouraged (अनिर्विण्णचेतसा ^3/1).

“यत्रोपरमते (6.20)” इत्यादि-आरभ्य ⁰ यावद्भिः ^3/3 विशेषणैः ^3/3 विशिष्टः ^1/1 आत्म-अवस्था-विशेषः ^1/1 योगः ^1/1 उक्तः ^1/1 –

तम् ^2/1 विद्यात् ^III/1 विजानीयात् ^III/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 दुःखैः ^3/3 संयोगः ^1/1 दुःखसंयोगः ^1/1, तेन ^3/1 वियोगः ^1/1 दुःखसंयोगवियोगः ^1/1, तम् ^2/1 दुःखसंयोगवियोगम् ^2/1 योगः ^1/1 इति ⁰ एव ⁰ संज्ञितम् ^2/1 विपरीत-लक्षणेन ^3/1 विद्यात् ^III/1 विजानीयात् ^III/1 इत्यर्थः ^1/1 । योग-फलम् ^2/1 उपसंहृत्य ⁰ पुनः ⁰ अन्वारम्भेण ^3/1 योगस्य ^6/1 कर्तव्यता ^1/1 उच्यते ^III/1 निश्चय-अनिर्वेदयोः ^6/2 योग-साधनत्व-विधान-अर्थम् ^1/1 । सः ^1/1 यथोक्त-फलः ^1/1 योगः ^1/1 निश्चयेन ^3/1 अध्यवसायेन ^3/1 योक्तव्यः ^1/1 अनिर्विण्णचेतसा ^3/1 – न ⁰ निर्विण्णम् ⁰ अनिर्विण्णम् ^1/1। किम् ^1/1 तत् ^1/1? चेतः ^1/1 तेन ^3/1 निर्वेदरहितेन ^3/1 चेतसा ^3/1 चित्तेन ^3/1 इत्यर्थः ^1/1 ॥