Dhyana-sloka 4

सर्वोपनिषदो गावो दोग्धा गोपालनन्दनः ।

पार्थो वत्सः सुधीर्भोक्ता दुग्धं गीतामृतं महत् ॥४॥

sarvopaniṣado gāvo dogdhā gopālanandanaḥ |

pārtho vatsaḥ sudhīrbhoktā dugdhaṃ gītāmṛtaṃ mahat ||4||

सर्वोपनिषदः ^1/3 गावः ^1/3 दोग्धा ^1/1 गोपालनन्दनः ^1/1 ।

पार्थः ^1/1 वत्सः ^1/1 सुधीः ^1/1 भोक्ता ^1/1 दुग्धम् ^1/1 गीतामृतम् ^1/1 महत् ^1/1 ॥४॥

·         सर्वोपनिषदः [sarvopaniṣadaḥ] = All the Upaniṣads (are) = सर्वोपनिषद् (f.) + कर्तरि to [भवन्ति #1] 1/3

o   सर्वाः उपनिषदः सर्वोपनिषदः । KT

§  उप + नि + षदॢ to go, to weaken, to put to an end+ क्विप् = उपनिषद्

·         गावः [gāvaḥ] = cows = गो (f.) + complement to सर्वोपनिषदः 1/3

·         दोग्धा [dogdhā] = The one who milks (is) = दोग्धृ (m.) + कर्तरि to [भवति #2] 1/1

o   दुह् to milk + तृच् (…er) = दोग्धृ (milker) । दादेर्धातोर्घः । झषस्तथोर्धोऽधः। झलां जश् झशि।

·         गोपालनन्दनः [gopālanandanaḥ] = the joy of cowherds (Kṛṣṇa) = गोपालनन्दन (m.) + complement to दोग्धा  1/1

o   गोपालानां (of cowherds) नन्दनः (joy) गोपालनन्दनः । 6T

§  गाः (cows) पालयन्ति (protect) इति गोपालाः (those who protect the cows) । UT

·         पार्थः [pārthaḥ] = Arjuna = पार्थ (m.) + complement to भोक्ता 1/1

o   पृथायाः (of Pṛthā, mother or Arjuna) अपत्यं (son) पुमान् पार्थः । अण्

·         वत्सः [vatsaḥ] = calf = वत्स (m.) + adj. to भोक्ता 1/1

·         सुधीः [sudhīḥ] = one who has a clear mind = सुधी (m.) + adj. to पार्थः 1/1

o   सुष्ठु (good) धीः (intellect) यस्य (for whom) सः सुधीः । 11B6

·         भोक्ता [bhoktā] = The one who enjoy (is) = भोक्तृ (m.) + कर्तरि to [भवति #3] 1/1

o   भुज् to enjoy + तृच् = भोक्तृ । चोः कुः । खरि च ।

·         दुग्धम् [dugdham] = the milk (is) = दुग्ध (n.) + कर्तरि to [भवति #4] 1/1

o   दुह् to milk + क्त (…ed) = दुग्ध (that which is milked, object)।

·         गीतामृतम् [gītāmṛtam] = the essence of Gītā = गीतामृत (n.) + complement to दुग्धम् 1/1

o   गीतायाः (of Gītā) अमृतम् (essence) गीतामृतम् । 6T

·         महत् [mahat] = great = महत् (n.) + adj. to गीतामृतम् 1/1

Sentence #1:  

All the Upaniṣads (सर्वोपनिषदः) are [भवन्ति] the cows (गावः).

Sentence #2:  

The one who milks (दोग्धा) is [भवति] the joy of cowherds (गोपालनन्दनः).

Sentence #3:  

The one who enjoy the milk (भोक्ता), the calf (वत्सः) is Arjuna (पार्थः), who has a clear mind (सुधीः).

Sentence #4:

The milk (दुग्धम्) is the great (महत्) essence of Gītā (गीतामृतम्).

॥४॥

Dhyana-sloka 3

प्रपन्नपारिजाताय तोत्रवेत्रैकपाणये ।            

ज्ञानमुद्राय कृष्णाय गीतामृतदुहे नमः ॥३॥

prapannapārijātāya totravetraikapāṇaye |

jñānamudrāya kṛṣṇāya gītāmṛtaduhe namaḥ ||3||

प्रपन्नपारिजाताय ^4/1 तोत्रवेत्रैकपाणये ^4/1 ।

ज्ञानमुद्राय ^4/1 कृष्णाय ^4/1 गीतामृतदुहे ^4/1 नमः ⁰ ॥३॥

·         प्रपन्नपारिजाताय [prapannapārijātāya] = onto the one who is like a wish-fulfilling tree fo those who have surrendered = प्रपन्नपारिजात (m.) + adj. to कृष्णाय 4/1

o   प्रपन्नानां (for those who have surrendered) पारिजातः (wish-fulfilling tree) इति प्रपन्नपारिजातः । 6T

§  प्र + पद् to surrender + क्त (कर्तरि)

·         तोत्रवेत्रैकपाणये [totravetraikapāṇaye] = one who has a whip in his one hand (chariotier) = तोत्रवेत्रैकपाणि (m.) + adj. to कृष्णाय 4/1

o   तोत्रवेत्रं (whip) एकस्मिन् (in one) पाणौ (hand) यस्य (for whom) सः तोत्रवेत्रैकपाणिः । 17B6

·         ज्ञानमुद्राय [jñānamudrāya] = one who has cinmudrā (teacher) =  ज्ञानमुद्र (m.) + adj. to कृष्णाय 4/1

o   ज्ञानमुद्रा + अच् (मत्वर्थे अर्शआदिभ्योऽच्।) = ज्ञानमुद्रः

·         कृष्णाय [kṛṣṇāya] = onto Kṛṣṇa = कृष्ण (m.) + उपपदे 4/1

·         गीतामृतदुहे [gītāmṛtaduhe] = the milker of the nector of Gītā = गीतामृतदुह् (m.) + adj. to कृष्णाय 4/1

o   गीता (Gītā) एव (is the) अमृतम् (nector) गीतामृतम् । KT

o   गीतामृतं दोग्धि = गीतामृत + दुह् to milk + क्विप् (…er, कर्तरि) = गीतामृतधुक् । दादेर्धातोर्घः । एकाचो बशे भ्हष् झषन्तस्य स्ध्वोः । वावसाने ।

·         नमः [namaḥ] = अव्ययम्

Main sentence:          

नमः ⁰ कृष्णाय ^4/1 अस्तु ^III/1 ।             My salutations onto Kṛṣṇa.

Description of कृष्णाय ^4/1 Kkṛṣṇa) :      

My salutations onto Kṛṣṇa, who is a wish-fulfilling tree for those who surrender (recognize) him (प्रपन्नपारिजाताय ^4/1), who is holding a whip in his one hand (तोत्रवेत्रैकपाणये ^4/1) and cinmudrā on the other (ज्ञानमुद्राय ^4/1), and the one who milks the essence, the timelessness of Gītā (गीतामृतदुहे ^4/1)

1st Chapter 20th Sloka

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।

प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥१-२०॥

हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।

 

atha vyavasthitāndṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān kapidhvajaḥ |

pravṛtte  śastrasampāte dhanurudyamya pāṇḍavaḥ ||1-20||

hṛṣīkeśaṃ tadā vākyamidamāha mahīpate |

 

अथ ⁰ व्यवस्थितान् ^2/3 दृष्ट्वा ⁰ धार्तराष्ट्रान् ^2/3 कपिध्वजः ^1/1 ।

प्रवृत्ते ^7/1 शस्त्रसम्पाते ^7/1 धनुः ^2/1 उद्यम्य ⁰ पाण्डवः ^1/1 ॥१-२०॥

हृषीकेशम् ^2/1 तदा ⁰ वाक्यम् ^2/1 इदम् ^2/1 आह ^III/1 महीपते ^S/1 ।

 

·       अथ [atha] = then = अव्ययम्

·       व्यवस्थितान् [vyavasthitān] = assembled = व्यवस्थित (m.) + adj. to धार्तराष्ट्रान् 2/3

o   वि + अव + स्था + क्त

·       दृष्ट्वा [dṛṣṭvā] = having seen = अव्ययम्

o   दृश् (1P) to see + क्त्वा (having done …) = having seen

·       धार्तराष्ट्रान् [dhārtarāṣṭrān] = the sons of Dṛtaraṣṭra = धार्तराष्ट्र (m.) + कर्म of दृष्ट्वा 2/3

o   धृतराष्ट्रस्य (of Dṛtaraṣṭra) अपत्यानि (sons) धार्तरष्ट्राः ।

o   धृतराष्ट्र + अण् = धार्तराष्ट्र । तस्यापत्यम्

·       कपिध्वजः [kapidhvajaḥ] = one who has monkey (Hanumān) in his banner = कपिध्वज (m.) + adj. to पाण्डवः 1/1

o   कपिः (monkey) ध्वजे (in the flag) यस्य (of whom) सः कपिध्वजः । बहुव्रीहिसमासः

·       प्रवृत्ते [pravṛtte] = ready = प्रिवृत्त (m.) + सति-सप्तमी 7/1

o   प्र + वृत् to engage + क्त

·       शस्त्रसम्पाते [śastrasampāte] = battle = शस्त्रसम्पात (m.) + सति-सप्तमी 7/1

o   शस्त्राणां (of weapons) सम्पातः (collision, meeting together, butting against, fight) शस्त्रसम्पातः (षष्ठीतत्पुरुषसमासः), तस्मिन् ।

·       धनुः [dhanuḥ] = bow = धनुस् (n.) + कर्मणि of उद्यम्य 2/1

·       उद्यम्य [udyamya] = having lifted up = अव्ययम्

o   उद् + यम् to raise, lift up + ल्यप्

·       पाण्डवः [pāṇḍavaḥ] = Arjuna = पाण्डव (m.) + कर्तरि to [आह] 1/1

o   पाण्डोः (of Pāṇḍu) अपत्यम् (son) पाण्डवः ।

o   पाण्डु + अञ् = पाण्डो + अ = पाण्डव् + अ = पाण्डव । (ओर्गुणः)

॥१-२०॥

 

·       हृषीकेशम् [hṛṣīkeśam] = to Kṛṣṇa = हृषीकेश (m.) + कर्म of आह 2/1

·       तदा [tadā] = then = अव्ययम्

o   तद् (that) + दा (time) = तदा (then)

·       वाक्यम् [vākyam] = sentence = वाक्य (n.) + कर्म of आह 2/1

o   Most of the धातुs indicating “to tell” take two कर्मs. (द्विकर्मकधातुः)

·       इदम् [idam] = this = इदम् (pron. n.) + adj. to वाक्यम् 2/1

·       आह [āha] = ब्रू (2U) to speak + लट्/कर्तरि/III/1

·       महीपते [mahīpate] = O King! = महीपति (m.) + सम्बोधने 1/1

 

 

Then, with the battle ready to begin, O the ruler of earth! Seeing the sons of Dhṛtarāṣṭra assembled (on the battlefield), Arjuna, who had Hanumān on his banner, lifting his bow, said these words to Kṛṣṇa.

 

Then (अथ ⁰), with the battle (शस्त्रसम्पाते ^7/1) ready to begin (प्रवृत्ते ^7/1), O the ruler of earth (महीपते ^S/1)! Seeing (दृष्ट्वा ⁰) the sons of Dhṛtarāṣṭra (धार्तराष्ट्रान् ^2/3) assembled (व्यवस्थितान् ^2/3) (on the battlefield), Arjuna (पाण्डवः ^1/1), who had Hanumān on his banner (कपिध्वजः ^1/1), lifting (उद्यम्य ⁰) his bow (धनुः ^2/1), then (तदा ⁰) said (आह ^III/1) these (इदम् ^2/1) words (वाक्यम् ^2/1) to Kṛṣṇa (हृषीकेशम् ^2/1).

 

Main sentence :

महीपते ^S/1 तदा ⁰ पाण्डवः ^1/1 हृषीकेशम् ^2/1 इदम् ^2/1 वाक्यम् ^2/1 आह ^III/1।

O King! (महीपते ^S/1) Then (तदा ⁰), Arjuna (पाण्डवः ^1/1) told (आह ^III/1) this (इदम् ^2/1) sentence (वाक्यम् ^2/1) to Kṛṣṇa (हृषीकेशम् ^2/1).

 

 

When? 1:

अथ ⁰ कपिध्वजः ^1/1 व्यवस्थितान् ^2/3 धार्तराष्ट्रान् ^2/3 दृष्ट्वा ⁰ ।

Then (अथ ⁰) (after the blowing of conches), Arjuna (कपिध्वजः ^1/1), having seen (दृष्ट्वा ⁰) the sons of Dṛtaraṣṭra (धार्तराष्ट्रान् ^2/3) assembling (व्यवस्थितान् ^2/3),

 

When? 2:

शस्त्रसम्पाते ^7/1 प्रवृत्ते ^7/1 (सति ^7/1) धनुः ^2/1 उद्यम्य ⁰ ।

When (सति ^7/1) the battle (शस्त्रसम्पाते ^7/1) is starting (प्रवृत्ते ^7/1), having lifted (उद्यम्य ⁰) the bow (धनुः ^2/1),