4th Chapter 13th Sloka

चातुर्वण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः ।

तस्य कर्तारमपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥४.१३॥

 

cāturvaṇyaṃ mayā sṛṣṭaṃ guṇakarmavibhāgaśaḥ |

tasya kartāramapi māṃ viddhyakartāramavyayam ||4.13||

 

चातुर्वण्यम् ^1/1 मया ^3/1 सृष्टम् ^1/1 गुणकर्मविभागशः ⁰ ।

तस्य ^6/1 कर्तारम् ^2/1 अपि ⁰ माम् ^2/1 विद्धि ^II/1 अकर्तारम् ^2/1 अव्ययम् ^2/1 ॥४.१३॥

 

 

·       चातुर्वण्यम् [cāturvaṇyam] = the  four-fold grouping of people = चातुर्वण्य (n.) + 1/1

·       मया [mayā] = by me = अस्मद् (pron. m.) + कर्तरि to सृष्टम् 1/1     

·       सृष्टम् [sṛṣṭam] = created = सृष्ट (n.) + 1/1

·       गुणकर्मविभागशः [guṇakarmavibhāgaśaḥ] = a division based on duties and qualities = अव्ययम्

o   गुणश्च कर्म च गुणकर्मणी (ID), तयोः विभागः (division) गुणकर्मविभागः (6T) ।

o   गुणकर्मविभाग + शस् (by the division of qualities and duties; 5.4.43 सङ्ख्यैकवचनाच्च वीप्सायाम्।)

·       तस्य [tasya] = of that = तद् (pron. n.) + सम्बन्धे to कर्तारम् 6/1

·       कर्तारम् [kartāram] = author = कर्तृ (m.) + objective complement 2/1

·       अपि [api] = even = अव्ययम्

·       माम् [mām] = me = अस्मद् (pron. m.) + कर्मणि to विद्धि 2/1

·       विद्धि [viddhi] = know = विद्  (2P) to know+ लोट्/कर्तरि/II/1

·       अकर्तारम् [akartāram] = non-doer = अकर्तृ (m.) + कर्मणि 2/1

·       अव्ययम् [avyayam] = ever changeless = अव्यय (m.) + कर्मणि 2/1

 

 

The four-fold grouping of people, a division based on duties and qualities, was created by me. Even though I am its author, know me to be a non-doer, ever changeless.

 

 

Sentence 1:

गुणकर्मविभागशः ⁰ चातुर्वण्यम् ^1/1 मया ^3/1 सृष्टम् ^1/1 ।

The four-fold grouping of people (चातुर्वण्यम् ^1/1), a division based on duties and qualities(गुणकर्मविभागशः ⁰), was created (सृष्टम् ^1/1) by me (मया ^3/1).

 

Sentence 2:

तस्य ^6/1 कर्तारम् ^2/1 अपि ⁰ माम् ^2/1 विद्धि ^II/1 अकर्तारम् ^2/1 अव्ययम् ^2/1 ॥४.१३॥

Even though (अपि ⁰) I am its (तस्य ^6/1) author (कर्तारम् ^2/1), know (विद्धि ^II/1) me (माम् ^2/1) to be a non-doer (अकर्तारम् ^2/1), ever changeless (अव्ययम् ^2/1).

 

मानुषे ^7/1 एव ⁰ लोके ^7/1 वर्णाश्रमादि-कर्म-अधिकारः ^1/1, न ⁰ अन्येषु ^7/3 लोकेषु ^7/3 इति ⁰ नियमः ^1/1 किं-निमित्तः ^1/1 ? इति ⁰ ।

अथवा ⁰ वर्णाश्रमादि-प्रविभाग-उपेताः ^1/3 मनुष्याः ^1/3 मम ^6/1 वर्त्म ^2/1 अनुवर्तन्ते ^III/3 सर्वशः ⁰ इत्युक्तम् ^1/1 कस्मात् ^5/1 पुनः ⁰ कारणात् ^5/1 नियमेन ^3/1 तव ^6/1 एव ⁰ वर्त्म ^2/1 अनुवर्तन्ते ^III/3 न ⁰ अन्यस्य ^6/1 इति ⁰ ? उच्यते ^III/1 --

चत्वारः ^1/3 एव ⁰ वर्णाः ^1/3 चातुर्वण्यम् ^1/1 मया ^3/1 ईश्वरेण ^3/1 सृष्टम् ^1/1 उत्पादितम् ^1/1, “ब्राह्मणः ^1/3 अस्य ^6/1 मुखम् ^1/1 आसीत् ^III/1” इत्यादिश्रुतेः ^5/1।

गुण-कर्म-विभागशः ⁰ गुण-विभागशः ⁰ कर्म-विभागशः ⁰ च ⁰। गुणाः ^1/3 सत्त्व-रजस्-तमांसि ^1/3 ।

तत्र ⁰ सात्त्विकस्य ^6/1 सत्त्व-प्रधानस्य ^6/1 ब्राह्मणस्य ^6/1 “शमः ^1/1 दमः ^1/1 तपः ^1/1” (18.42) इत्यादीनि ^1/3 कर्माणि ^1/3 ।

सत्त्व-उपसर्जन-रजःप्रधानस्य ^6/1 क्षत्रियस्य ^6/1 शौर्य-तेजःप्रभृतीनि ^1/3 कर्माणि ^1/3 ।

तम-उपसर्जन-रजःप्रधानस्य ^6/1 वैश्यस्य ^6/1 कृष्यादीनि ^1/3 कर्माणि ^1/3 ।

रज-उपसर्जन-तमःप्रधानस्य ^6/1 शूद्रस्य ^6/1 शुश्रूषा ^1/1 एव ⁰ कर्म ^1/1 इति ⁰ एवम् ⁰ गुण-कर्म-विभागशः ⁰ चातुर्वर्ण्यम् ^1/1 मया ^3/1 सृष्टम् ^1/1 इत्यर्थः ^1/1।

तत् ^1/1 च ⁰ इदम् ^1/1 चातुर्वर्ण्यम् ^1/1 न ⁰ अन्येषु ^7/3 लोकेषु ^7/3, अतः ⁰ मानुषे ^7/1 लोके ^7/1 इति ⁰ विशेषणम् ^1/1।

हन्त ⁰ तर्हि ⁰ चातुर्वर्ण्यस्य ^6/1 सर्गादेः ^6/1 कर्मणः ^6/1 कर्तृत्वात् ^5/1 तत्फलेन ^3/1 युज्यसे ^II/1, अतः ⁰ न ⁰ त्वम् ^1/1 नित्य-मुक्तः ^1/1 नित्य-ईश्वरः ^1/1 च ⁰ इति ⁰ ? । उच्यते ^III/1 – यद्यपि ⁰ माया-संव्यवहारेण ^3/1 तस्य ^6/1 कर्मणः ^6/1 कर्तारम् ^2/1 अपि ⁰ सन्तम् ^2/1 माम् ^2/1 परमार्थतः ⁰ विद्धि ^II/1 अकर्तारम् ^2/1 । अतः ⁰ एव ⁰ अव्ययम् ^2/1 असंसारिणम् ^2/1 च ⁰ माम् ^2/1 विद्धि ^II/1 ॥