3rd Chapter 20th Sloka

कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः ।

लोकसङ्ग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ॥३.२०॥

karmaṇaiva hi saṃsiddhimāsthitā janakādayaḥ |

lokasaṅgrahamevāpi sampaśyankartumarhasi ||3.20||

कर्मणा ^3/1 एव ⁰ हि ⁰ संसिद्धिम् ^2/1 आस्थिताः ^1/3 जनकादयः ^1/3 ।

लोकसङ्ग्रहम् ^2/1 एव ⁰ अपि ⁰ सम्पश्यन् ^1/1 कर्तुम् ⁰ अर्हसि ^II/1 ॥३.२०॥

·         कर्मणा [karmaṇā] = by action = कर्मन् (n.) + हेतौ 3/1

·         एव [eva] = alone = अव्ययम्

·         हि [hi] = because = अव्ययम्

·         संसिद्धिम् [saṃsiddhim] = liberation = संसिद्धि (f.) + कर्मणि to आस्थिताः 2/1

·         आस्थिताः [āsthitāḥ] = those who gained = आस्थित (m.) + 1/3

·         जनकादयः [janakādayaḥ] = Janaka and others = जनकादि (m.) + 1/3

·         लोकसङ्ग्रहम् [lokasaṅgraham] = desirablility of protecting the people= लोकसङ्ग्रह (m.) + कर्मणि to सम्पश्यन् 2/1

·         एव [eva] = alone = अव्ययम्

·         अपि [api] = also = अव्ययम्

·         सम्पश्यन् [sampaśyan] = one who is seeing = सम्पश्यत् (m.) + 1/1

o   सम् + दृश् + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         कर्तुम् [kartum] = to do = अव्ययम्

o   कृ + तुमुन्

·         अर्हसि [arhasi] = you ought to = अर्ह् to deserve + लट्/कर्तरि/II/1

Indeed, by action alone, Janaka and others gained liberation. Also, by merely seeing the desirablility of protecting the people from falling into unbecoming ways you ought to perform action.

Sentence 1:

जनकादयः ^1/3 कर्मणा ^3/1 एव ⁰ हि ⁰ संसिद्धिम् ^2/1 आस्थिताः ^1/3 ।

Indeed (हि ⁰), by action (कर्मणा ^3/1) alone (एव ⁰), Janaka and others (जनकादयः ^1/3) gained (आस्थिताः ^1/3) liberation (संसिद्धिम् ^2/1).

Sentence 2:

अपि ⁰ लोकसङ्ग्रहम् ^2/1 सम्पश्यन् ^1/1 एव ⁰ कर्तुम् ⁰ अर्हसि ^II/1 ॥३.२०॥

Also (अपि ⁰), by merely (एव ⁰) seeing (सम्पश्यन् ^1/1) the desirablility of protecting the people from falling into unbecoming ways (लोकसङ्ग्रहम् ^2/1) you ought (अर्हसि ^II/1) to perform action (कर्तुम् ⁰).
  

 

 

यस्मात् ^5/1 च ⁰ –

कर्मणा ^3/1 एव ⁰ हि ⁰ = यस्मात् ^5/1 पूर्वे ^7/1 क्षत्रियाः ^1/3 विद्वांसः ^1/3 संसिद्धिम् ^2/1 = मोक्षम् ^2/1 गन्तुम् ⁰ आस्थिताः ^1/3 = प्रवृत्ताः ^1/3। के ^1/3? जनकादयः ^1/3 जनक-अश्वपति-प्रभृतयः ^1/3।

यदि ⁰ ते ^1/3 प्राप्त-सम्यग्दर्शनाः ^1/3, ततः ⁰ लोक-संग्रहार्थम् ⁰ प्रारब्ध-कर्मत्वात् ^5/1 कर्मणा ^3/1 सह ⁰ एव ⁰ असन्न्यस्य ⁰ एव ⁰ कर्म ^2/1 संसिद्धिम् ^2/1 आस्थिताः ^1/3 इत्यर्थः ^1/1।

अथ ⁰ अप्राप्त-सम्यग्दर्शनाः ^1/3 जनकादयः ^1/3, तदा ⁰ कर्मणा ^3/1 सत्त्व-शुद्धि-साधन-भूतेन ^3/1 क्रमेण ⁰ संसिद्धिम् ^2/1 आस्थिताः ^1/3 इति ⁰ व्याख्येयः ^1/1 श्लोकः ^1/1।

अथ ⁰ मन्यसे ^II/1 “पूर्वैः ^3/3 अपि ⁰ जनकादिभिः ^3/3 अजानद्भिः ^3/3 एव ⁰ कर्तव्यम् ^1/1 कर्म ^1/1 कृतम् ^1/1; तावता ^3/1 न ⁰ अवश्यम् ⁰ अन्येन ^3/1 कर्तव्यम् ^1/1 (कर्म ^1/1) सम्यग्दर्शनवता ^3/1 कृतार्थेन ^3/1” इति ⁰; तथापि ⁰ प्रारब्धकर्मायत्तः ^1/1 त्वम् ^1/1 लोकसंग्रहम् ^2/1 एव ⁰ अपि ⁰ लोकस्य ^6/1 उन्मार्ग-प्रवृत्ति-निवारणम् ^1/1 लोक-संग्रहः ^1/1, तम् ^2/1 एव ⁰ अपि ⁰ प्रयोजनम् ^2/1 संपश्यन् ^1/1 कर्तुम् ⁰ अर्हसि ^II/1 ॥