3rd Chapter 6th Sloka

कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् ।

इन्द्रियार्थान् विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ॥३.६॥

karmendriyāṇi saṃyamya ya āste manasā smaran |

indriyārthān vimūḍhātmā mithyācāraḥ sa ucyate ||3.6||

कर्मेन्द्रियाणि ^2/3 संयम्य ⁰ यः ^1/1 आस्ते ^III/1 मनसा ^3/1 स्मरन् ^1/1 ।

इन्द्रियार्थान् ^2/3 विमूढात्मा ^1/1 मिथ्याचारः ^1/1 सः ^1/1 उच्यते ^III/1 ॥३.६॥

·         कर्मेन्द्रियाणि [karmendriyāṇi] = organs of action = कर्मेन्द्रिय  (n.) + 2/3

o   कर्मणां सम्पादनाय इन्द्रियाणि कर्मेन्द्रियाणि (6T), तानि।

·         संयम्य  [saṃyamya] = controlling = अव्ययम्

o   सम् + यम् उपरमे to check + ल्यप्

·         यः [yaḥ] = the one who = यद् (pron. m.) + कर्तरि to आस्ते 1/1

·         आस्ते [āste] = sits = आस् उपवेशने (2A) to sit + लट्/कर्तरि/III/1

·         मनसा [manasā] = with the mind = मनस् (n.) + 3/1

·         स्मरन्  [smaran] = remembering = स्मरत् (m.) + adj. to यः (पुरुषः) 1/1

·         इन्द्रियार्थान् [indriyārthān] = organs of action = इन्द्रियार्थ (m.) + 2/3

o   इन्द्रियाणाम् अर्थाः इन्द्रियार्थाः (6T), तान् ।

·         विमूढात्मा [vimūḍhātmā] = deluded = विमूढात्मन् (m.) + adj. to यः (पुरुषः) 1/1

o   विमूढः आत्मा अन्तःकरणं यस्य सः विमूढात्मा (116B) ।

·         मिथ्याचारः [vimūḍhātmā] = a person of false conduct = मिथ्याचार (m.) + adj. to सः (पुरुषः) 1/1

o   मिथ्या मृषा आचारः यस्य सः मिथ्याचारः (116B) ।

·         सः [saḥ] = he = तद् (pron. m.) + कर्मणि to उच्यते 1/1

·         उच्यते [ucyate] = is called = वच् to say + लट्/कर्मणि/III/1

The one who, controlling the organs of action, sits with the mind remembering the sense objects is deluded and is called a person of false conduct.

Sentence:

यः ^1/1 विमूढात्मा ^1/1 कर्मेन्द्रियाणि ^2/3 संयम्य ⁰ मनसा ^3/1 इन्द्रियार्थान् ^2/3 स्मरन् ^1/1 आस्ते ^III/1

सः ^1/1 मिथ्याचारः ^1/1 उच्यते ^III/1 ॥३.६॥

The one (सः ^1/1) who (यः ^1/1), controlling (संयम्य ⁰) the organs of action (कर्मेन्द्रियाणि ^2/3), sits (आस्ते ^III/1) with the mind (मनसा ^3/1) remembering (स्मरन् ^1/1) the sense objects (इन्द्रियार्थान् ^2/3) is deluded (विमूढात्मा ^1/1) and is called (मिथ्याचारः ^1/1) a person of false conduct (उच्यते ^III/1).

यः ^1/1 तु ⁰ अनात्मज्ञः ^1/1 चोदितम् ^2/1 कर्म ^2/1 न ⁰ आरभते ^III/1 इति ⁰ तत् ^1/1 असत् ^1/1 एव ⁰ इति ⁰ आह ^III/1 --

कर्मेन्द्रियाणि ^2/3 संयम्य ⁰ यः ^1/1 आस्ते ^III/1 मनसा ^3/1 स्मरन् ^1/1 ।

इन्द्रियार्थान् ^2/3 विमूढात्मा ^1/1 मिथ्याचारः ^1/1 सः ^1/1 उच्यते ^III/1 ॥३.६॥

कर्मेन्द्रियाणि ^2/3 = हस्तादीनि ^2/3 संयम्य ⁰ संहृत्य ⁰ यः ^1/1 आस्ते ^III/1 तिष्ठति ^III/1 मनसा ^3/1 स्मरन् ^1/1 = चिन्तयन् ^1/1 इन्द्रियार्थान् ^2/3 = विषयान् ^2/3, विमूढात्मा ^1/1 = विमूढ-अन्तःकरणः ^1/1 मिथ्याचारः ^1/1 = मृषाचारः ^1/1 = पापाचारः ^1/1 सः ^1/1 उच्यते ^III/1।।

बहुव्रीहिसमासः

मिथ्या ⁰ आचारः ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 मिथ्याचारः ^1/1 = पुरुषः ^1/1

मृषा ⁰ आचारः ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 मृषाचारः ^1/1 = पुरुषः ^1/1

पापम् ^1/1 आचारः ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 पापाचारः ^1/1 = पुरुषः ^1/1

विमूढः ^1/1 आत्मा ^1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 विमूढात्मा ^1/1 = पुरुषः ^1/1

विमूढम् ^n1/1 अन्तःकरणम् ^n1/1 यस्य ^6/1 सः ^1/1 विमूढान्तःकरणः ^m1/1 = पुरुषः ^1/1