3rd Chapter 36th Sloka

अर्जुन उवाच ।

अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः ।

अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः॥३.३६॥

arjuna uvāca |

atha kena prayukto'yaṃ pāpaṃ carati pūruṣaḥ |

anicchannapi vārṣṇeya balādiva niyojitaḥ||3.36||

अर्जुनः ^1/1 उवाच ^III/1 ।

अथ ⁰ केन ^3/1 प्रयुक्तः ^1/1 अयम् ^1/1 पापम् ^2/1 चरति ^III/1 पूरुषः ^1/1 ।

अनिच्छन् ^1/1 अपि ⁰ वार्ष्णेय ^8/1 बलात् ^5/1 इव ⁰ नियोजितः ^1/1॥३.३६॥

·         अर्जुनः [arjunaḥ] = Arjuna = अर्जुन (m.) + कर्तरि to उवाच 1/1          

·         उवाच [uvāca] = said = वच् (2P) to say + लिट्/कर्तरि/III/1

·         अथ [atha] = now = अव्ययम्

·         केन [kena] = by what = किम् (pron. n.) + कर्तरि to प्रयुक्तः 3/1

·         प्रयुक्तः [prayuktaḥ] = impelled = प्रयुक्त (m.) + adj. to पूरुषः 1/1

·         अयम् [ayam] = this = इदम् (pron. m.) + adj. to पूरुषः 1/1

·         पापम् [pāpam] = sin = पाप (n.) + कर्मणि to चरति 2/1

·         चरति [carati] = commits = चर् (1P) to go about + लट्/कर्तरि/III/1

·         पूरुषः [pūruṣaḥ] = person = पूरुष (m.) + कर्तरि to चरति 1/1

·         अनिच्छन् [anicchan] = not desiring = अनिच्छत् (m.) + adj. to पूरुषः 1/1

·         अपि [api] = even = अव्ययम्

·         वार्ष्णेय [vārṣṇeya] = Oh! Vārṣṇeya = वार्ष्णेय (m.) + सम्बोधने 1/1

·         बलात् [balāt] = by force = बल (m.) + हेतौ 5/1

·         इव [iva] = as though = अव्ययम्

·         नियोजितः [niyojitaḥ] = pushed = नियोजित (m.) + adj. to पूरुषः 1/1

Arjuna said:

Impelled by what does a person commit sin, as though pushed by some force even ethough not desiring to, Oh! Vārṣṇeya?

Sentence 1:

अर्जुनः ^1/1 उवाच ^III/1 ।

Arjuna (अर्जुनः ^1/1) said (उवाच ^III/1).

Sentence 2:

अथ ⁰ केन ^3/1 प्रयुक्तः ^1/1 अयम् ^1/1 पूरुषः ^1/1 पापम् ^2/1 चरति ^III/1 ।

वार्ष्णेय ^8/1 अनिच्छन् ^1/1 अपि ⁰ बलात् ^5/1 नियोजितः ^1/1 इव ⁰ ॥३.३६॥

Impelled (प्रयुक्तः ^1/1) by what (अथ ⁰ केन ^3/1) does a person (अयम् ^1/1 पूरुषः ^1/1) commit (चरति ^III/1) sin (पापम् ^2/1), as though (इव ⁰) pushed (नियोजितः ^1/1) by some force (बलात् ^5/1) even ethough (अपि ⁰) not desiring to (अनिच्छन् ^1/1), Oh! Vārṣṇeya (वार्ष्णेय ^8/1)?

यद्यपि ⁰ अनर्थमूलम् ^1/1 “ध्यातो विषयान्पुंसः (गीता 2.62) “ इति ⁰ “रागद्वेषौ ह्यस्य परिपन्थिनौ“ इति ⁰ च ⁰ उक्तम् ^1/1, विक्षिप्तम् ^1/1 अनवधारितम् ^1/1 च ⁰ तद् ^1/1 उक्तम् ^1/1।

तत् ^2/1 संक्षिप्तम् ^2/1 निश्चितम् ^2/1 च ⁰ “इदम् ^1/1 एव ⁰” इति ⁰ ज्ञातुम् ⁰ इच्छन् ^1/1 अर्जुनः ^1/1 उवाच ^III/1  “ज्ञाते ^7/1 हि ⁰ तस्मिन् ^7/1 तदुच्छेदाय ^4/1 यत्नम् ^2/1 कुर्याम् ^I/1” इति ⁰ अर्जुनः ^1/1 उवाच ^III/1  --

अथ ⁰ केन ^3/1 हेतुभूतेन ^3/1 प्रयुक्तः ^1/1 सन् ^1/1 राज्ञा ^3/1 इव ⁰ भृत्यः ^1/1 अयम् ^1/1 पापम् ^2/1 कर्म ^2/1 चरति ^III/1 आचरति ^III/1 पूरुषः ^1/1 पुरुषः ^1/1 स्वयम् ⁰ अनिच्छन् ^1/1 अपि ⁰ हे ⁰ वार्ष्णेय ^8/1 वृष्णि-कुल-प्रसूत ^8/1, बलात् ^5/1 इव ⁰ नियोजितः ^1/1 राज्ञा ^3/1 इव ⁰ इति ⁰ उक्तः ^1/1 दृष्टान्तः ^1/1॥

3rd Chapter 35th Sloka

श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् ।

स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥३.३५॥

śreyānsvadharmo viguṇaḥ paradharmātsvanuṣṭhitāt |

svadharme nidhanaṃ śreyaḥ paradharmo bhayāvahaḥ ||3.35||

श्रेयान् ^1/1 स्वधर्मः ^1/1 विगुणः ^1/1 परधर्मात् ^5/1 स्वनुष्ठितात् ^5/1 ।

स्वधर्मे ^7/1 निधनम् ^1/1 श्रेयः ^1/1 परधर्मः ^1/1 भयावहः ^1/1 ॥३.३५॥

·         श्रेयान् [śreyān] = better = श्रेयस् (m.) + 1/1

·         स्वधर्मः [svadharmaḥ] = one’s own dharma = स्वधर्म (m.) + 1/1

o   स्वस्य धर्मः स्वधर्मः (6T) ।

·         विगुणः [viguṇaḥ] = imperfectly performed = विगुण (m.) + 1/1

·         परधर्मात् [paradharmāt] = dharma of another = परधर्म (m.) + 5/1

o   परस्य धर्मः परधर्मः (6T) ।

·         स्वनुष्ठितात् [svanuṣṭhitāt] = well-performed = स्वनुष्ठित (m.) + 5/1

o   अनु + स्था to perform + क्त …ed + अनुष्ठित

o   सु साद्गुण्येन अनुष्ठितः सम्पादितः स्वनुष्ठितः (GT) ।

·         स्वधर्मे [svadharme] = in one’s own dharma = स्वधर्म (m.) + 7/1

·         निधनम् [nidhanam] = death = निधन (n.) + 1/1

·         श्रेयः [śreyaḥ] = better            = श्रेयस् (n.) + 1/1

·         परधर्मः [paradharmaḥ] = dharma of another = परधर्म (m.) + 1/1

·         भयावहः [bhayāvahaḥ] = fraught with fear = भयावह (m.) + 1/1

o   भयम् आवहति इति भयावहः । भयस्य आवहः (6T) ।

Better is one’s own imperfectly performed dharma than the well-performed dharma of another. Death in one’s own dharma is better. The dharma of another is fraught with fear.

Sentence 1:

विगुणः ^1/1 स्वधर्मः ^1/1 स्वनुष्ठितात् ^5/1 परधर्मात् ^5/1 श्रेयान् ^1/1 ।

Better (श्रेयान् ^1/1) is one’s own dharma (स्वधर्मः ^1/1) which is imperfectly performed (विगुणः ^1/1) than the well-performed (स्वनुष्ठितात् ^5/1) dharma of another (परधर्मात् ^5/1).

Sentence 2:

स्वधर्मे ^7/1 निधनम् ^1/1 श्रेयः ^1/1

Death (निधनम् ^1/1) in one’s own dharma (स्वधर्मे ^7/1) is better (श्रेयः ^1/1).

Sentence 3:

परधर्मः ^1/1 भयावहः ^1/1 ॥३.३५॥

The dharma of another (परधर्मः ^1/1) is fraught with fear (भयावहः ^1/1).

तत्र ⁰ रागद्वेषप्रयुक्तः ^1/1 मन्यते ^III/1 शास्त्रार्थम् ^2/1 अपि ⁰ अन्यथा ⁰ “परधर्मः ^1/1 अपि ⁰ धर्मत्वात् ^5/1 अनुष्ठेयः ^1/1 एव ⁰” इति ⁰, तत् ^1/1 असत् ^1/1 –

श्रेयान् ^1/1 प्रशस्यतरः ^1/1 स्वः ^1/1 धर्मः ^1/1 स्वधर्मः ^1/1 विगुणः ^1/1 अपि ⁰ विगत-गुणः ^1/1 अपि ⁰ अनुष्ठीयमानः ^1/1 परधर्मात् ^{विभक्ते 5/1} स्वनुष्ठितात् ^5/1 साद्गुण्येन ^3/1 संपादितात् ^5/1 अपि ⁰। स्वधर्मे ^7/1 स्थितस्य ^6/1 निधनम् ^1/1 मरणम् ^1/1 अपि ⁰ श्रेयः ^1/1 परधर्मे ^7/1 स्थितस्य ^6/1 जीवितात् ^{विभक्ते 5/1}। कस्मात् ^5/1? परधर्मः ^1/1 भयावहः ^1/1 नरकादि-लक्षणम् ^2/1 भयम् ^2/1 आवहति ^III/1 यतः ⁰ ॥