6th Chapter 5th Sloka

उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।

आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥६.५॥

uddharedātmanātmānaṃ nātmānamavasādayet |

ātmaiva hyātmano bandhurātmaiva ripurātmanaḥ ||6.5||

उद्धरेत् ^III/1 आत्मना ^3/1 आत्मानम् ^2/1 न ⁰ आत्मानम् ^2/1 अवसादयेत् ^III/1 ।

आत्मा ^1/1 एव ⁰ हि ⁰ आत्मनः ^6/1 बन्धुः ^1/1 आत्मा ^1/1 एव ⁰ रिपुः ^1/1 आत्मनः ^6/1 ॥६.५॥

·         उद्धरेत् [uddharet] = May one lift = उद् + धृ (1A) to save, lift up + विधिलिङ्/कर्तरि /III/1

·         आत्मना [ātmanā] = by oneself = आत्मन् (m.) + करणे to उद्धरेत् 3/1

·         आत्मानम् [ātmanam] = oneself = आत्मन् (m.) + कर्मणि to उद्धरेत् 2/1

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         आत्मानम् [ātmanam] = oneself = आत्मन् (m.) + कर्मणि to अवसादयेत् 2/1

·         अवसादयेत् [avasādayet] = May one destroy = अव + सद् (1P) to be ruined+ णिच् (causative) + विधिलिङ्/कर्तरि /III/1

·         आत्मा [ātmā] = oneself = आत्मन् (m.) + कर्तरि to (भवति) 1/1

·         एव [eva] = alone = अव्ययम्

·         हि [hi] = indeed = अव्ययम्

·         आत्मनः [ātmanaḥ] = of oneself = आत्मन् (m.) + सम्बन्धे to बन्धुः 6/1

·         बन्धुः [bandhuḥ] = benefactor = बन्धु (m.) + complement to आत्मा 1/1

·         आत्मा [ātmā] = oneself = आत्मन् (m.) + कर्तरि to (भवति) 1/1

·         एव [eva] = alone = अव्ययम्

·         रिपुः [ripuḥ] = enemy = रिपु (m.) + complement to आत्मा 1/1

·         आत्मनः [ātmanaḥ] = of oneself = आत्मन् (m.) + सम्बन्धे to रिपुः 6/1

May one lift oneself by oneself, may one not destroy oneself. For, the self alone is one's benefactor (and) the self alone is one's enemy.

Sentence 1:

आत्मना ^3/1 आत्मानम् ^2/1 उद्धरेत् ^III/1 ।

May one lift (उद्धरेत् ^III/1) oneself (आत्मानम् ^2/1) by oneself (आत्मना ^3/1).

Sentence 2:

आत्मानम् ^2/1 न ⁰ अवसादयेत् ^III/1 ।

May one not (न ⁰) destroy (अवसादयेत् ^III/1) oneself (आत्मानम् ^2/1).

Sentence 3:

आत्मा ^1/1 एव ⁰ हि ⁰ आत्मनः ^6/1 बन्धुः ^1/1 ।

The self (आत्मा ^1/1) alone (एव ⁰ हि ⁰) is one's (आत्मनः ^6/1) benefactor (बन्धुः ^1/1).

Sentence 4:

आत्मा ^1/1 एव ⁰ आत्मनः ^6/1 रिपुः ^1/1 ॥६.५॥

The self (आत्मा ^1/1) alone (एव ⁰) is one's (आत्मनः ^6/1) enemy (रिपुः ^1/1).

यदा ⁰ एवम् ⁰ योगारूढः ^1/1, तदा ⁰ तेन ^3/1 आत्मा ^1/1 उद्धृतः ^1/1 भवति ^III/1 संसारात् ^5/1 अनर्थ-व्रातात् ^5/1 । अतः ⁰ –

उद्धरेत् ^III/1 संसार-सागरे ^7/1 निमग्नम् ^2/1 आत्मना ^3/1 आत्मानम् ^2/1 ततः ⁰ उद् ⁰ ऊर्ध्वम् ⁰ हरेत् ^III/1 उद्धरेत् ^III/1 । योगारूढताम् ^2/1 आपादयेत् ^III/1 इत्यर्थः ^1/1 ।  न ⁰ आत्मानम् ^2/1 अवसादयेत् ^III/1 न ⁰ अधः ⁰ नयेत् ^III/1, न ⁰ अधः ⁰ गमयेत् ^III/1। आत्मा ^1/1 एव ⁰ हि ⁰ यस्मात् ^5/1 आत्मनः ^6/1 बन्धुः ^1/1 । न ⁰ हि ⁰ अन्यः ^1/1 कश्चित् ⁰ बन्धुः ^1/1 संसार-मुक्तये ^7/1 भवति ^III/1। बन्धुः ^1/1 अपि ⁰ तावत् ⁰ मोक्षम् ^2/1 प्रति ⁰ प्रतिकूलः ^1/1 एव ⁰, स्नेह-आदि-बन्धन-आयतनत्वात् ^5/1 । तस्मात् ^5/1 युक्तम् ^1/1 अवधारणम् ^1/1 “आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुः” इति ⁰। आत्मा ^1/1 एव ⁰ रिपुः ^1/1 शत्रुः ^1/1 । यः ^1/1 अन्यः ^1/1 अपकारी ^1/1 बाह्यः ^1/1 शत्रुः ^1/1 सः ^1/1 अपि ⁰ आत्म-प्रयुक्तः ^1/1 एव ⁰ इति ⁰ युक्तम् ^1/1 एव ⁰ अवधारणम् ^1/1 “आत्मैव रिपुरात्मनः” इति ⁰ ॥