7th Chapter 4th Sloka

भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च ।

अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥७.४॥

bhūmirāpo'nalo vāyuḥ khaṃ mano buddhireva ca |

ahaṅkāra itīyaṃ me bhinnā prakṛtiraṣṭadhā ||7.4||

भूमिः ^1/1 आपः ^1/3 अनलः ^1/1 वायुः ^1/1 खम् ^1/1 मनः ^1/1 बुद्धिः ^1/1 एव ⁰ च ⁰ ।

अहङ्कारः ^1/1 इति ⁰ इयम् ^1/1 मे ^6/1 भिन्ना ^1/1 प्रकृतिः ^1/1 अष्टधा ^1/1 ॥७.४॥

·       भूमिः [bhūmiḥ] = earth = भूमि (f.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       आपः [āpaḥ] = water = अप् (f.) + प्रातिपदिकार्थे 1/3

·       अनलः [analaḥ] = fire = अनल (m.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       वायुः [vāyuḥ] = air = वायु (m.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       खम् [kham] = space = ख (n.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       मनः [manaḥ] = mind = मनस् (n.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       बुद्धिः [buddhiḥ] = intellect = बुद्धि (f.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       एव [eva] = indeed = अव्ययम्

·       च [ca] = and = अव्ययम्

·       अहङ्कारः [ahaṅkāraḥ] = the sense of doership = अहङ्कार (m.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       इति [iti] = thus = अव्ययम्

·       इयम् [iyam] = this = इदम् (f.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       मे [me] = of mine = अस्मद् (m.) + सम्बन्धे to प्रकृतिः 6/1

·       भिन्ना [bhinnā] = divided = भिन्ना f. + adj. to प्रकृतिः 1/1

·       प्रकृतिः [prakṛtiḥ] = prakṛti = प्रकृति (f.) + प्रातिपदिकार्थे 1/1

·       अष्टधा [aṣṭadhā] = in an eight-fold way = अव्ययम् (5.3.42)

Earth, water, fire, air, space, mind, intellect and indeed the sense of doership – thus this prakṛti of mine is divided in an eight-fold way.

Sentence 1:

Earth (भूमिः ^1/1), water (आपः ^1/3), fire (अनलः ^1/1), air (वायुः ^1/1), space (खम् ^1/1), mind (मनः ^1/1), intellect (बुद्धिः ^1/1) and (च ⁰) indeed (एव ⁰) the sense of doership (अहङ्कारः ^1/1) – thus (इति ⁰) this (इयम् ^1/1) prakṛti (प्रकृतिः ^1/1) of mine (मे ^6/1) is divided (भिन्ना ^1/1) in an eight-fold way (अष्टधा ^1/1).

श्रोतारम् ^2/1 प्ररोचनेन ^3/1 अभिमुखीकृत्य ⁰ आह ^III/1 –

भूमिः ^1/1 इति ⁰ पृथिवी-तन्मात्रम् ^1/1 उच्यते ^III/1, न ⁰ स्थूला ^1/1, “भिन्ना प्रकृतिरष्टधा” इति ⁰ वचनात् ^5/1 । तथा ⁰ अप्-आदयः ^1/3 अपि ⁰ तन्मात्राणि ^1/3 एव ⁰ उच्यन्ते ^III/3 – आपः ^1/3 अनलः ^1/1 वायुः ^1/1 खम् ^1/1 । मनः ^1/1 इति ⁰ मनसः ^6/1 कारणम् ^1/1 अहंकारः ^1/1 गृह्यते ^III/1। बुद्धिः ^1/1 इति ⁰ अहंकार-कारणम् ^1/1 महत्तत्त्वम् ^1/1। अहङ्कारः ^1/1 इति ⁰ अविद्या-संयुक्तम् ^1/1 अव्यक्तम् ^1/1 । यथा ⁰ विष-संयुक्तम् ^1/1 अन्नम् ^1/1 विषम् ^1/1 इति ⁰ उच्यते ^III/1, एवम् ⁰ अहंकार-वासनावत् ^1/1 अव्यक्तम् ^1/1 मूल-कारणम् ^1/1 अहंकारः ^1/1 इति ⁰ उच्यते ^III/1, प्रवर्तकत्वात् ^5/1 अहंकारस्य ^6/1 । अहंकारः ^1/1 एव ⁰ हि ⁰ सर्वस्य ^6/1 प्रवृत्ति-बीजम् ^1/1 दृष्टम् ^1/1 लोके ^7/1। इति ⁰ इयम् ^1/1 यथोक्ता ^1/1 प्रकृतिः ^1/1 मे ^6/1 मम ^6/1 ईश्वरी ^1/1 माया-शक्तिः ^1/1 अष्टधा ^1/1 भिन्ना ^1/1 भेदम् ^2/1 आगता ^1/1 ॥