2nd Chapter 9th Sloka

सञ्जय उवाच

एवमुक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परन्तपः ।

न योत्स्य इति गोविन्दमुक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ॥२.९॥

sañjaya uvāca

evamuktvā hṛṣīkeśaṃ guḍākeśaḥ parantapaḥ |

na yotsya iti govindamuktvā tūṣṇīṃ babhūva ha ||2.9||

सञ्जयः ^1/1 उवाच ^III/1 ।

एवम् ⁰ उक्त्वा ⁰ हृषीकेशम् ^2/1 गुडाकेशः ^1/1 परन्तपः ^1/1 ।

न ⁰ योत्स्ये ^I/1 इति ⁰ गोविन्दम् ^2/1 उक्त्वा ⁰ तूष्णीम् ⁰ बभूव ^III/1 ह ⁰ ॥२.९॥

·         सञ्जयः [sañjayaḥ] = Sañjaya = सञ्जय (m.) + कर्तरि to उवाच 1/1         

·         उवाच [uvāca] = said = वच् (2P) to say + लिट्/कर्तरि/III/1

·         एवम् [evam] = in that manner = अव्ययम्

·         उक्त्वा [uktvā] = having said= अव्ययम्

o   वच् (2P to say) + क्त्वा (having …ed)

·         हृषीकेशम् [hṛṣīkeśam] = lord of senses (Kṛṣṇa) = हृषीकेश (m.) + कर्मणि to उक्त्वा 2/1

o   हृषीकणाम् (of senses) ईशः (lord) हृषीकेशः । षष्ठीतत्पुरुषसमासः

·         गुडाकेशः [guḍākeśaḥ] = lord of sleep (Arjuna) = गुडाकेश (m.) + कर्तरि to बभूव 1/1

o   गुडाकानाम् (of sleep) ईशः (lord) गुडाकेशः । षष्ठीतत्पुरुषसमासः

·         परन्तपः [parantapaḥ] = Vanquisher of enemies (Arjuna) = परन्तप (m.) + adj. to [अर्जुन] 1/1

o   परं तापयति इति परन्तपः ।

o   पर + अम् + तप् to heat + णिच् + खच्    3.2.39 द्विषत्परयोस्तापेः । ~ खच् ।

·         न [na] = not = अव्ययम्

·         योत्स्ये [yotsye] = will not fight = युध् (4A) to fight + लृट्/कर्तरि/I/1

o   युध् + लृट्/कर्तरि/I/1

= युध् + ए                      तिङ्

= युध् +स्य + ए              3.1.33 स्यतासी लृलुटोः ।

= योध् +स्य + ए                         7.3.86 पुगन्तलघूपदस्य च । ~ सार्वधातुकार्धधातुकयोः गुण्

= योत् +स्य + ए                         8.4.55 खरि च । ~ चर् झलाम्

= योत् +स्ये                    6.1.97 अतो गुणे । ~ पररूपम् एकः पूर्वपरयोः

·         इति [iti] = thus = अव्ययम्

·         गोविन्दम् [govindam] = Govinda (Kṛṣṇa) = गोविन्द (m.) + कर्मणि to उक्त्वा 2/1

o   गोभिः (by the words) विन्यते (is gained) इति  गोविन्दः। उपपदतत्पुरुषसमासः

·         उक्त्वा [uktvā] = having said= अव्ययम्

o   वच् (2P to say) + क्त्वा (having …ed)

·         तूष्णीम् [tūṣṇīm] = silent = अव्ययम्

·         बभूव [babhūva] = has become = भू (1P) to be + लिट्/कर्तरि/III/1

·         ह [ha] = as it was= अव्ययम्

Sentence 1:

सञ्जयः ^1/1 उवाच ^III/1 ।

Sañjaya (सञ्जयः ^1/1) said (उवाच ^III/1).

Sentence 2:

गुडाकेशः ^1/1 परन्तपः ^1/1 एवम् ⁰ हृषीकेशम् ^2/1 उक्त्वा ⁰ ।

न ⁰ योत्स्ये ^I/1 इति ⁰ गोविन्दम् ^2/1 उक्त्वा ⁰ तूष्णीम् ⁰ बभूव ^III/1 ह ⁰ ॥२.९॥

Having spoken (उक्त्वा ⁰) to Kṛṣṇa (हृषीकेशम् ^2/1) in this manner (एवम् ⁰), Arjuna (गुडाकेशः ^1/1), the scorcher of foes (परन्तपः ^1/1), saying (उक्त्वा ⁰) to Govinda (गोविन्दम् ^2/1), ‘I shall not fight (न ⁰ योत्स्ये ^I/1),’ became (बभूव ^III/1) silent (तूष्णीम् ⁰).

2nd Chapter 8th Sloka

न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद् यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम् ।

अवाप्य भूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम् ॥२.८॥

na hi prapaśyāmi mamāpanudyād yacchokamucchoṣaṇamindriyāṇām |

avāpya bhūmāvasapatnamṛddhaṃ rājyaṃ surāṇāmapi cādhipatyam ||2.8||

न ⁰ हि ⁰ [तत् ^2/1] प्रपश्यामि ^I/1 मम ^6/1 अपनुद्यात् ^III/1 यत् ^1/1 शोकम् ^2/1 उच्छोषणम् ^2/1 इन्द्रियाणाम् ^6/3 ।

अवाप्य ⁰ भूमौ ^7/1 असपत्नम् ^2/1 ऋद्धम् ^2/1 राज्यम् ^2/1 सुराणाम् ^6/3 अपि ⁰ च ⁰ आधिपत्यम् ^2/1 ॥२.८॥

·       न [na] = not = अव्ययम्

·       हि [hi] = indeed = अव्ययम्

·       प्रपश्यामि [prapaśyāmi] = I see = प्र + दृश् (1P) to see + लट्/कर्तरि/I/1

·       मम [mama] = my = अस्मद् (pron. m.) + सम्बन्धे to इन्द्रियाणाम् 6/1         

·       अपनुद्यात् [apanudyāt] = would remove = अप + नुद् (6P) to remove + आशीर्लिङ्/कर्तरि/III/1

·       यत्  [yat] = this = यद्  (pron. n.) + कर्तरि to अपनुद्यात् 1/1       

·       शोकम् [śokam] = sorrow = शोक (m.) + कर्मणि to अपनुद्यात् 2/1

·       उच्छोषणम् [ucchoṣaṇam] = drying up = उच्छोषण (m.) + adj. to शोकम् 2/1      

·       इन्द्रियाणाम् [indriyāṇām] = of senses = इन्द्रिय (n.) + सम्बन्धे to उच्छोषणम् 6/3     

·       अवाप्य [avāpya] = having gained = अव्ययम्

o   अव + आप् to gain + ल्यप् (having …ed)

·       भूमौ [bhūmau] = on the earth = भूमि (f.) + अधिकरणे to राज्यम् 7/1

·       असपत्नम् [asapatnam] = unrivalled = असपत्न (n.) + adj. to राज्यम् 2/1

o   अविद्यमानं (non-existant) सपत्नं (enemy) यस्य (for it) तत् असपत्नं = राज्यम् । नञ्‍बहुव्रीहिसमासः

·       ऋद्धम् [ṛddham] = prosperous = ऋद्ध (n.) + adj. to राज्यम् 2/1

·       राज्यम् [rājyam] = kingdom = राज्य (n.) + कर्मणि to अवाप्य 2/1

·       सुराणाम् [surāṇām] = of the denizens of heaven = सुर (m.) + सम्बन्धे to आधिपत्यम् 6/3         

·       अपि [api] = even = अव्ययम्

·       च [ca] = and = अव्ययम्

·       आधिपत्यम् [ādhipatyam] = sovereignty = आधिपत्य (n.) + कर्मणि to अवाप्य 2/1

Sentence:

न ⁰ हि ⁰ प्रपश्यामि ^I/1

यत् ^1/1 शोकम् ^2/1 मम ^6/1 इन्द्रियाणाम् ^6/3 उच्छोषणम् ^2/1 अपनुद्यात् ^III/1 ।

असपत्नम् ^2/1 ऋद्धम् ^2/1 राज्यम् ^2/1 भूमौ ^7/1 अपि ⁰ च ⁰ सुराणाम् ^6/3 आधिपत्यम् ^2/1 अवाप्य ⁰ ॥२.८॥

I do not (न ⁰ हि ⁰) see (प्रपश्यामि ^I/1)

that (यत् ^1/1) will remove (अपनुद्यात् ^III/1) the sorrow (शोकम् ^2/1) that dries up (उच्छोषणम् ^2/1) my (मम ^6/1) senses (इन्द्रियाणाम् ^6/3), even if I were to obtain (अवाप्य ⁰) an unrivalled (असपत्नम् ^2/1) and prosperous (ऋद्धम् ^2/1) kingdom (राज्यम् ^2/1) on earth (भूमौ ^7/1) and (च ⁰) sovereignty (आधिपत्यम् ^2/1) over the denizens of heaven (सुराणाम् ^6/3 अपि ⁰).