5th Chapter 9th Sloka

प्रलपन् विसृजन् गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि ।

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ॥५.९॥

pralapan visṛjan gṛhṇannunmiṣannimiṣannapi |

indriyāṇīndriyārtheṣu vartanta iti dhārayan ||5.9||

प्रलपन् ^1/1 विसृजन् ^1/1 गृह्णन् ^1/1 उन्मिषन् ^1/1 निमिषन् ^1/1 अपि ⁰ ।

इन्द्रियाणि ^1/3 इन्द्रियार्थेषु ^7/3 वर्तन्ते ^III/3 इति ⁰ धारयन् ^1/1 ॥५.९॥

·         प्रलपन् [pralapan] = talking = प्रलपत् (m.) + 1/1

o   प्र + लप् (1P) to talk + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         विसृजन् [visṛjan] = releasing = विसृजत् (m.) + 1/1

o   वि + सृज् (6P) to release + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         गृह्णन् [gṛhṇan] = grasping = गृह्णत् (m.) + 1/1

o   ग्रह् (9U) to grasp + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         उन्मिषन् [unmiṣan] = opening eyes = उन्मिषत् (m.) + 1/1

o   उद् + मिष् (6P) to open the eyes + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         निमिषन् [nimiṣan] = closing eyes = निमिषत् (m.) + 1/1

o   नि + मिष् (6P) to close the eyes + शतृ (लट्/कर्तरि)

·         अपि [api] = even = अव्ययम्

·         इन्द्रियाणि [indriyāṇi] = sense organs = इन्द्रिय (n.) + 1/3

·         इन्द्रियार्थेषु [indriyārtheṣu] = in the objects of sense organs = इन्द्रियार्थ (m.) + 7/3

·         वर्तन्ते [vartante] = are engaged = वृत् (4A) to be engaged + लट्/कर्तरि/III/3

·         इति [iti] = thus = अव्ययम्

·         धारयन् [dhārayan] = being aware of = धारयत् (m.) + 1/1

o   धृ (1P) to hold + णिच् +  शतृ (लट्/कर्तरि)

... talking, releasing, grasping, opening and closing the eyes, (the person) knowing (full well that) the organs are engaged in their objects

Sentence 1:

प्रलपन् ^1/1 विसृजन् ^1/1 गृह्णन् ^1/1 उन्मिषन् ^1/1 निमिषन् ^1/1 अपि ⁰ ।

इन्द्रियाणि ^1/3 इन्द्रियार्थेषु ^7/3 वर्तन्ते ^III/3 इति ⁰ धारयन् ^1/1 ॥५.९॥

...even while (अपि ⁰) talking (प्रलपन् ^1/1), releasing (विसृजन् ^1/1), grasping (गृह्णन् ^1/1), opening (उन्मिषन् ^1/1) and closing the eyes (निमिषन् ^1/1), (the person) knowing (धारयन् ^1/1) (full well that) (इति ⁰) the organs (इन्द्रियाणि ^1/3) are engaged (वर्तन्ते ^III/3) in their objects (इन्द्रियार्थेषु ^7/3).

न ⁰ च ⁰ असौ ^1/1 परमार्थतः ⁰ करोति ^III/1 इत्यतः ⁰ –

न ⁰ एव ⁰ किञ्चित् ⁰ करोमि ^I/1 इति ⁰ युक्तः ^1/1 समाहितः ^1/1 सन् ^1/1 मन्येत ^III/1 चिन्तयेत् ^III/1, तत्त्ववित् ^1/1 आत्मनः ^6/1 याथात्म्यम् ⁰ तत्त्वम् ^2/1 वेत्ति ^III/1 इति ⁰ तत्त्ववित् ^1/1 परमार्थ-दर्शी ^1/1 इत्यर्थः ^1/1॥ कदा ⁰ कथम् ⁰ वा ⁰ तत्त्वम् ^2/1 अवधारयन् ^1/1 मन्येत ^III/1 इति ⁰, उच्यते ^III/1 – पश्यन् ^1/1 इति ⁰ । मन्येत ^III/1 इति ⁰ पूर्वेण ^3/1 संबन्धः ^1/1। यस्य ^6/1 एवम् ⁰ तत्त्वविदः ^6/1 सर्व-कार्य-करण-चेष्टासु ^7/3 कर्मसु ^7/3 अकर्म ^2/1 एव ⁰, पश्यतः ^6/1 सम्यग्दर्शिनः ^6/1 तस्य ^6/1 सर्वकर्मसंन्यासे ^7/1 एव ⁰ अधिकारः ^1/1, कर्मणः ^6/1 अभाव-दर्शनात् ^5/1। न ⁰ हि ⁰ मृग-तृष्णिकायाम् ^7/1 उदक-बुद्ध्या ^3/1 पानाय ^4/1 प्रवृत्तः ^1/1 उदक-अभाव-ज्ञाने ^7/1 अपि ⁰ तत्र ⁰ एव ⁰ पान-प्रयोजनाय ^7/1 प्रवर्तते ^III/1 ॥