2nd Chapter 49th Sloka

दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय ।

बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ॥२.४९॥

 

dūreṇa hyavaraṃ karma buddhiyogāddhanañjaya |

buddhau śaraṇamanviccha kṛpaṇāḥ phalahetavaḥ ||2.49||

 

दूरेण ^3/1 हि ⁰ अवरम् ^1/1 कर्म ^1/1 बुद्धियोगात् ^5/1 धनञ्जय ^S/1 ।

बुद्धौ ^7/1 शरणम् ^2/1 अन्विच्छ ^II/1 कृपणाः ^1/3 फलहेतवः ^1/3 ॥२.४९॥

 

·       दूरेण [dūreṇa] = by far = दूर (n.) + 3/1

o   3^rd case ending used for दूर word by 2.3.35 दूरान्तिकार्थेभ्यो द्वितीया च ।

·       हि [hi] = therefore = अव्ययम्

·       अवरम् [avaram] = inferior = अवर (n.) + 1/1

·       कर्म [karma] = action = कर्मन् (n.) + 1/1

·       बुद्धियोगात् [buddhiyogāt] = than buddhi-yoga = बुद्धियोग (m.) + विभक्ते 5/1

·       धनञ्जय [Dhanañjaya] = the one who conquer over the wealth (another name of Arjuna) = धनञ्जय (m.) + सम्बोधने 1/1

·       बुद्धौ [buddhau] = in proper attitude = बुद्धि (f.) + अधिकरणे to अन्विच्छ 7/1

·       शरणम् [buddhau] = refuge = शरण (n.) + कर्मणि to अन्विच्छ 2/1

·       अन्विच्छ [anviccha] = seek = अनु + इष् (6P) to seek + लोट्/कर्तरि/II/1

·       कृपणाः [kṛpaṇāḥ] = misers = कृपण (m.) + 1/3

·       फलहेतवः [phalahetavaḥ] = those who perform actions only for results = फलहेतु (m.) + 1/3

 

 

Action (based on desire) is therefore far inferior to that performed with the proper attitude of karma-yoga. Seek refuge in this buddhi-yoga (of proper attitude), O! Dhanañjaya!  Those who perform action only for the results are misers.

 

Sentence 1:

कर्म ^1/1 बुद्धियोगात् ^5/1 दूरेण ^3/1 हि ⁰ अवरम् ^1/1 धनञ्जय ^S/1 ।

Action (based on desire) (कर्म ^1/1) is therefore (हि ⁰) far (दूरेण ^3/1) inferior (अवरम् ^1/1) to that performed with the proper attitude of karma-yoga (बुद्धियोगात् ^5/1) O! Dhanañjaya! (धनञ्जय ^S/1).

 

Sentence 2:

शरणम् ^2/1 बुद्धौ ^7/1 अन्विच्छ ^II/1

Seek (अन्विच्छ ^II/1) refuge (शरणम् ^2/1) in this buddhi-yoga (बुद्धौ ^7/1).

 

Sentence 3:

कृपणाः ^1/3 फलहेतवः ^1/3 ॥२.४९॥

Those who perform action only for the results (फलहेतवः ^1/3) are misers (कृपणाः ^1/3).

 

यत् ^1/1 पुनः ⁰ समत्व-बुद्धि-युक्तम् ^1/1 ईश्वर-आराधनार्थम् ^1/1 कर्म ^1/1 उक्तम् ^1/1, तस्मात् ^5/1 कर्मणः ^5/1 –

दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय। बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः।।2.49।।

दूरेण ^3/1 अतिविप्रकर्षेण ^3/1 अत्यन्तम् ⁰ एव ⁰ हि ⁰ अवरम् ^1/1 अधमम् ^1/1 निकृष्टम् ^1/1 कर्म ^1/1 फलार्थिना ^3/1 क्रियमाणम् ^1/1 बुद्धियोगात् ^5/1 समत्व-बुद्धि-युक्तात् ^5/1 कर्मणः ^5/1, जन्म-मरणादि-हेतुत्वात् ^H5/1 । हे ⁰ धनञ्जय ^S/1, यतः ^{0 (5/1)} एवम् ⁰ ततः ^{0 (5/1)} योगविषयायाम् ^7/1 बुद्धौ ^7/1 तत्परिपाकजायाम् ^7/1 वा ⁰ सांख्यबुद्धौ ^7/1 शरणम् ^2/1 आश्रयम् ^2/1 अभय-प्राप्ति-कारणम् ^2/1 अन्विच्छ ^II/1 प्रार्थयस्व ^II/1, परमार्थ-ज्ञान-शरणः ^1/1 भव ^II/1 इत्यर्थः ^1/1 । यतः ^{0 (5/1)} अवरम् ^2/1 कर्म ^2/1 कुर्वाणाः ^1/3, कृपणाः ^1/3 दीनाः ^1/3 फलहेतवः ^1/3 फलतृष्णा-प्रयुक्ताः ^1/3 सन्तः ^1/3 । “यः ^1/1 वै ⁰ एतत् ^2/1 अक्षरम् ^2/1 गार्गि ^S/1 अविदित्वा ⁰ अस्मात् ^5/1 लोकात् ^5/1 प्रैति ^III/1 सः ^1/1 कृपणः ^1/1” इति ⁰ श्रुतेः ^H5/1 ॥